Kadınlar ve çocuklar, “temiz yemek pişirme” eksikliği sebebiyle zarar görüyor. Düşük maliyetli çözümler 2030 yılına kadar milyarlarca kadın ve çocuğun modern yemek pişirmeye erişmesini sağlayabilir. Ancak dünya bunu gerçekleştirmiyor.
Mütevazi bir yatırımla çözülebilen; sağlık, kalkınma, toplumsal cinsiyet eşitliği ve iklim açısından büyük faydalar sağlayan temiz yemek pişirme eksikliğinin en büyük zararını kadınlar ve çocuklar görüyor.
Dünyadaki yaklaşık her üç kişiden biri yemeklerini hala açık ateşlerde veya basit ocaklarda pişiriyor. Bu durum yaşam standartları ve cinsiyet eşitliğine önemli zararlar veriyor. Afrika Kalkınma Bankası Grubu ile ortaklaşa hazırlanan yeni bir IEA raporuna göre bu zorluk, mütevazi bir yatırımla bu on yılın içinde üstesinden gelinebilir.
Bugün 2,3 milyar insan yemek hazırlamak için yakıt olarak kömür, yakacak odun, tarımsal atık ve hayvan gübresi kullanıyor. Bunların kullanımı zararlı duman solumalarına neden oluyor. Bu ilkel pişirme yöntemlerinden kaynaklanan hava kirliliği, yılda 3,7 milyon erken ölüme neden olarak dünya çapında erken ölümlerin üçüncü en büyük nedeni olarak sıralanıyor.
EN ÇOK KADINLAR ETKİLENİYOR
Temiz yemek pişirmenin mümkün olmamasından en çok kadınlar etkileniyor. Yakıt toplama ve yemek yapma yükü genellikle kadınlara düşüyor ve günde ortalama 5 saat sürüyor. Bu, birçok kadının eğitim ve istihdam peşinde koşmasını veya finansal bağımsızlık sağlayabilecek bir iş kurmasını engelliyor.
Herkes İçin Temiz Yemek Pişirmeye Erişim Vizyonu adlı yeni rapor, 2030 yılına kadar dünya çapında her hanenin temiz yemek pişirmeye erişmesi için gereken araçları ve yakıtları getirmeye yönelik pratik bir rehber sunuyor.
IEA Direktörü Fatih Birol, evrensel çapta temiz yemek pişirebilme imkanına dünyanın desteğiyle erişilebilmesi için öngörüsünü sundu: “Temiz pişirme, nadiren manşetlere çıkan veya siyasi gündeme giren bir konudur. Yine de enerji erişimini, toplumsal cinsiyet eşitliğini, ekonomik kalkınmayı ve insan onurunu iyileştirmeye yönelik küresel çabaların mihenk taşı. Bu rapor, evrensel temiz yemek pişirme erişimine 2030 yılına kadar yıllık 8 milyar ABD doları yatırımla ulaşılabileceğini gösteriyor; bu, dünyanın her yıl enerjiye harcadığı miktarın sadece küçük bir kısmı. Bu adaletsizliğin üstesinden gelmek karşılanabilir ve başarılabilir.”
İLERLEME KAT EDİLEMİYOR
Temiz pişirmeye erişimi olmayan toplumlar tarafından yaygın olarak kullanılan temel pişirme yöntemleri de sera gazı emisyonlarına katkıda bulunuyor. Yemek pişirmek için odun toplanması, her yıl İrlanda büyüklüğünde orman alanlarının kaybına neden oluyor.
Son on yılda, temiz pişirme konusundaki küresel ilerleme yavaşladı ve ilerleme sadece birkaç ülkeyle sınırlı kaldı. 2010’dan bu yana Çin, Hindistan ve Endonezya, temiz yemek pişirmeye erişimi olmayan vatandaşlarının sayısını yarı yarıya azalttı. Bu çabalar büyük ölçüde ücretsiz sobalar ve sıvılaştırılmış petrol gazı bidonları sağlamaya dayanıyordu. Ancak aynı dönemde, Afrika’nın temiz pişirme erişimi olmayan nüfusu artmaya devam etti. Bugünün politikasıyla çoğu Afrika ülkesinin 2050’lerde bile tam temiz pişirme erişimine ulaşması beklenmiyor.
2030’A KADAR AFRİKADA İLERLEME ŞART
Afrika Kalkınma Bankası Grubu Başkanı Akinwumi Adesina, 2030 yılına kadar modern enerjiye evrensel erişimin zorunlu olduğunu ve oyunun kurallarını değiştiren yaklaşımlar getirilmesi gerektiğini dile getirmekte: “Bu rapordan elde edilen zengin verilerin ve öngörülerin, Afrika’da temiz yemek pişirmeye evrensel erişime yönelik bu asil hedefe yönelik kolektif yaklaşımlarımızı bilgilendireceğinden ve şekillendireceğinden eminim.”
BM’nin Sürdürülebilir Kalkınma Hedefi 7’de belirtilen evrensel erişim hedefine ulaşmak için bugünden 2030’a kadar her yıl yaklaşık 300 milyon insanın temiz yemek pişirme araçlarına erişmesi gerekiyor. Sahra altı Afrika’daki insanlar ise bu miktarın yarısını temsil ediyor.
DÜNYA ELİNİ TAŞIN ALTINA KOYMALI
Evrensel “temiz pişirme”ye ulaşılmasının toplumsal cinsiyet eşitliği, sağlık ve zaman tasarrufu açısından çok büyük faydaları olacak. Rapor, kötü iç hava kalitesinden kaynaklanan erken ölümlerin yılda 2,5 milyon azalacağını ortaya koyuyor. Ortalama bir hane, günde en az 1,5 saat zaman kazanarak, özellikle kadınlar için eğitim veya iş gibi diğer uğraşlar için zaman kazanabilir. Küresel olarak toplam zaman tasarrufu, Japonya büyüklüğündeki bir işgücünün yıllık çalışma saatlerine eşit olacak. Ve küresel sera gazı emisyonlarındaki azalma yılda 1,5 milyar tona ulaşacak, bu da tüm gemi ve uçakların mevcut emisyonlarına eşdeğer.
Dr. Birol konuya dair şunları dile getirdi: “Temiz pişirmeye erişimi çözmek teknolojik bir atılım gerektirmez. Yoksulluğu ve cinsiyet eşitsizliğini ortadan kaldırmak isteyen hükümetler, kalkınma bankaları ve diğer kuruluşların siyasi iradesine bağlı. Ancak bugün, dünyanın en savunmasız bölgelerinden bazılarında kadınları yüzüstü bırakıyoruz.”
Temiz yemek pişirmeye evrensel erişimin sağlanması, bugünden 2030’a kadar sobalara ve altyapıya yıllık 8 milyar ABD doları yatırım gerektiriyor. Bu, hükümetlerin 2022’de vatandaşları için enerjiyi uygun fiyatlı tutmaya yönelik tedbirlere küresel olarak harcadıkları miktarın yüzde 1’inden daha az. En fakir bölgelerdeki, özellikle Sahra altı Afrika’daki projeleri desteklemek içinse iklim finansmanına ihtiyaç duyulmakta.
