Torku, Yimpaş ve Kombassan’ın sonunu anımsatan bir limana yanaşıyor. Belki Çiftlikbank gibi çiğ işler yapmadılar, belki Yimpaş gibi göz de boyamadılar ama AKP’nin himayesinde bile olsa hesapsızlığın sonu değişmiyor.
AKP döneminde semirtilen, arkasına devletin gücünü alan ve bir dediği iki edilmeyen Anadolu Birlik Holding’in bankalara olan 2 milyar dolarlık borcunu yeniden yapılandırmak için müracaat etmesi ekonomide gelinen noktanın vehametini anlamak adına ciddi bir sinyal veriyor. AKP’nin arka bahçesinde işler kötü gidiyorsa diğerleri ne durumdadır acaba? Kamuoyunun daha ziyade Torku markalı ürünleri ile tanıdığı holdingin büyüme macerası baştan sona bir dönemin İslamcı holdingleri Yimpaş ve Kombassan’ı hatırlatıyor. Sadece fark paranın toplanma biçiminde. İslamcı holdingler Gurbetçi ağırlıklı bir kitleden para toplarken Anadolu Birlik, kooperatif çatısı altında üyelerinin paralarını değerlendirdi. Hissedarlar kooperatifler, yani üreticiler.
Yanlış anlaşılmasın, kim istemez sektörde rekabet artsın, yeni ve güvenilir markalar çıksın, istihdam alanları açılsın. Bu noktada dost düşman herkesle mutabıkız. Fakat birlik, kooperatif, katılım ortaklığı ve dernek gibi çatılar altında başlayıp sonuca ulaşmış başarı hikayelerimiz maalesef yok. Tam tersine kısacık iktisat tarihimiz bu tip yapıların başarısızlık, dolandırma ve mağduriyet hikayeleri ile dolu.
Anadolu Birlik Holding’in temelleri 1950’li yıllarda Konya Pancar Ekicileri Kooperatifi tarafından atılan Konya Şeker Fabrikası’na dayanıyor. Daha sonra AKP milletvekili olan Recep Konuk’un 1999 yılında Holding’in yönetimine seçilmesinin ardından büyüme hamlesi hızlanıyor. Tarım ve Hayvancılık, Gıda ve enerji alanlarında çok ciddi yatırım yapılıyor. Torku markası ile gıdanın hemen her alanında ürünleri marketlerde boy gösteriyor. 2008 yılında da holding çatısı altında tüm şirketler bir araya geriliyor. Konya Merkezli grup, Özelleştirme İdaresi’nden 2013 yılında 985 milyon dolara Kangal Termik Santrali’ni 2015 yılında ise 685 milyon dolara Soma Termik Santrali’ni satın aldı. Sermayenin tabana yayılması gibi kulağa çok hoş gelen bir hedefleri var. Ancak öğreniyoruz ki özellikle enerji yatırımlarında girdikleri dar boğaz nedeni ile bankalara olan borçlarını ödeme güçlüğü yaşıyor.
Yimpaş ve Kombassan da büyük reklam kampanyaları ile ve büyük hayallerle yola çıkmıştı. Adı bugün bile hatırlanan pek çok markaları vardı. Ancak sonları çok dramatik oldu. Ehliyetsiz insanlara işler emanet edildi. Doğru sektörlerde yanlış işler yapıldı. Süreç içinde KİT gibi yönetildi ve hemen hemen hepsi iflas etti. Arkasında yıkılmış hayatlar bırakarak ve korkunç büyüklükte bir sermayeyi heder ederek. Anadolu Birlik kendi yağı ile kavrulsa idi batırdıkları paralar ortakları ile sınırlı kalırdı. Ancak banka kredisi ile büyüme yoluna gidince holdingin batmasının maliyeti bankalara ve dolayısı ile tüm millete bulaştırılmış oldu. Borçlandırmak istedikleri sektör ise enerji, yani özelleştirme yolu ve hükümetin desteği ile aldıkları şirketlerde işler sarpa sarmış, sonradan girdikleri alanlarda zorlanmışlar.
İşin bir yanında Torku-Ülker rekabeti de var. Erdoğan’ın Ülker grubu ile ilişkisi tuhaftır. Bir dönem bayiliğini de yapmış olmasına rağmen Erdoğan tam biat etmeyen tüm kişi ve kurumlara olduğu gibi bu gruba zaman zaman kin tutma boyutunda sinirleniyor. Ülker ve Koç konsorsiyumunun aldığı ve bitmiş bir köprü ihalesini birden bire sadece Erdoğan istediği için iptal edilmesinin sebebi gizemini koruyor. Bu olayı niye hatırlatıyorum; çünkü AKP’nin arka bahçesi AB Holding’in Torku markası özellikle Ülker’i rahatsız etmek, durdurmak ve belki de bitirmek için konumlandırıldı. Ülker ne yapıyorsa onu taklit ettiler. Avrupa’daki Türk marketlerinin pek çoğunda Torku ürünlerinin reyonları Ülker’i geçti. Bu, sadece pazarlama başarısı olarak değil hükümetin biriciğine kıyak olarak değerlendirilebilir.
Neticede az gidildi uz gidildi ve Torku, Yimpaş ve Kombassan’ın sonunu anımsatan bir limana yanaşıyor. Belki Çiftlikbank gibi çiğ işler yapmadılar, belki Yimpaş gibi göz de boyamadılar ama AKP’nin himayesinde bile olsa hesapsızlığın sonu değişmiyor. Umarım yanılırız, umarım geri dönemeyecek kadar kıyıdan uzaklaşmamışlardır.
