Akademisyen Mühdan Sağlam: "Türkiye bugün 'Benim topraklarım üzerinden İsrail’e enerji kaynağı aktarılamaz' derse ne olur? Bu sorunun ulusal, bölgesel ve küresel olmak üzere üç sonucu olacaktır."
İsrail’in Gazze’ye yönelik saldırıları sonrası Tel Aviv hükümetini kınayan AKP hükümetinin realitede ikili ticaretine devam etmesi sert tepkilere neden oluyor. “İsrail’le ticaret yapmıyoruz” savunmasında olan hükümetin, ticareti artırarak sürdürdüğü resmi belgelerle ve verilerle ortaya çıkmıştı. Yerel seçim sürecinde de “ticareti kes” tepkilerin odağında olan hükümet, büyük oy kaybının ardından geri adım attı ve İsrail’le ticareti kısıtlayan kararlar almak zorunda kaldı.
Ancak kısıtlama kararı alınan ürünler içerisinde petrolün yer almaması dikkat çekiyor. Gazze’ye saldıran İsrail’e giden petrolün Türkiye üzerinden taşınması nedeniyle hükümete yönelik tepkilerde tansiyon düşmüş değil. Peki, Türkiye, İsrail’e petrol akışını kesebilir mi? Akademisyen-yazar Mühdan Sağlam’a göre Türkiye’nin bu akışı kesmesi durumunda ulusal, bölgesel ve küresel olmak üzere üç sonucu olur. Sağlam ekliyor: “Petrol veya doğal gaz akışının anlaşmada belirtilen sebepler dışında askıya alınması, Türkiye’yi hem bölgesel hem de küresel düzeyde zor durumda bırakır, cezanın yanı sıra.”
İsrail’e günlük 220 bin varil petrol aktarıldığını, bu petrolün ana tedarikçilerinin Kazakistan ve Azerbaycan olduğunu yazısında aktaran Mühdan Sağlam, “Her iki ülkenin de doğrudan Akdeniz’e çıkışları yok. Bu çerçevede bu petrolün taşınması için iki ana güzergah mevcut: Bakü-Supsa Boru Hattı ve Baku-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı (BTC). Burada BTC’ye yakından bakacağız. BTC, 2006’da faaliyete geçen ve üç ülkeden geçerek Akdeniz’e ulaşan bir hat. Hat Azeri petrolünü Akdeniz’e doğrudan ulaştırdığı için kritik önemde” dedi.
‘TÜRKİYE TRANSİT ÜLKE VE SORUMLULUKLARI VAR’
Hattın geçtiği transit ülkenin Türkiye olduğuna işaret eden Sağlam, şu bilgileri aktardı:
“Türkiye hattın geçtiği transit ülke olduğu için transit geçiş ücreti alıyor, üretim ve işletim ayağından da gelir elde ediyor. Ancak sadece gelir değil, Türkiye’yi transit ülke olarak bağlayan bazı sorumluluklar var ve bunlar anlaşmayla garanti altına alındı.
BTC Anlaşması’na göre Türkiye transit ülke olarak, doğrudan bir saldırı (savaş), terör saldırısı, deprem gibi sebeplerle yani elde olmayan nedenlerle hattın işletilmesinde bir sorun yaşarsa bunu hızla taraflara aktarıp sorun çözülene kadar petrol akışının durdurulmasını talep edebilir. Ancak akışa engel olan faktörleri hızla ortadan kaldırmaya dönük önlemler almakla da yükümlü. Bununla beraber, hatta olası bir arıza çıktığında bunu hemen onarmakla yükümlü. Keyfi bir biçimde hattaki akışın askıya alınması anlaşmayı ihlal etmek demek ve ciddi yükümlülüklere bağlandığını belirtmek gerekiyor. Ayrıca yalnızca BTC anlaşması değil, Türkiye ve Azerbaycan’ın taraf olduğu Avrupa Enerji Şartı, Dünya Ticaret Örgütü kuralları da “transit serbestisi”ni temel alıyor.”
‘HEM KÜRESEL HEM DE BÖLGESEL DÜZEYDE ZOR DURUMA DÜŞER’
“Petrol veya doğal gaz akışının anlaşmada belirtilen sebepler dışında askıya alınması, Türkiye’yi hem bölgesel hem de küresel düzeyde zor durumda bırakır, cezanın yanı sıra” diyen Sağlam, Ukrayna-Rusya meselesine işaret etti:
“2009’da Ukrayna Avrupa’ya giden Rusya’ya ait hatta akışı askıya almış ve gazı kendi iç piyasasında kullanmıştı. Ukrayna ile Rusya arasındaki tahkim davaları bu konuda örnek. Dahası Ukrayna transit ülke olarak, ki kendince haklı sebepleri olduğu akılda tutularak, güvenilmez bir partner konumuna düştüğü gibi savaş öncesinde Rusya gaz akışının Avrupa ayağında denklem dışına doğru itilmişti.
Peki, tüm bu koşullara karşın Türkiye, “Benim topraklarım üzerinden İsrail’e enerji kaynağı aktarılamaz” derse ne olur? “Bu sorunun ulusal, bölgesel ve küresel olmak üzere üç sonucu olacaktır” diye yanıt verdi Sağlam.
‘AKIŞI KESERSE ÜÇ SONUCA SEBEP OLUR’
Mühdan Sağlam, Gazete Duvar‘daki yazısında bu üç sonucu ise şöyle sıraladı:
“Ulusal olandan başlarsak, ilk olarak Türkiye, bu adımla en başta hattan aldığı transit ücretinden olur. İkincisi bugün kendisine ve hatta dönük doğrudan bir saldırı olmadığı halde transit akışını engellemesi, Türkiye’nin enerji hubı olma hedefine, hiç olmadı, transit ülke olma hedefine büyük bir darbe vurur. Hiçbir tedarikçi anlaşmada öngörülen sebepler dışında kendi önceliklerine, hassasiyetlerine göre enerji tedariki kesen bir transit ülkeye güvenemez ve iş yapmak istemez. Burada iş dünyası kurallarıyla basit bir risk analizi devreye girer. Buysa Türkiye’nin hem ekonomisini hem de hedeflerini bilinmeze sürükler.
Bölgesel boyuttan bakacak olursak, BTC Azerbaycan petrolünün ana taşıyıcısı, Azerbaycan ekonomisiyse buradan gelen gelire sıkı sıkıya bağlı. Dahası Gürcistan açısından da sıkıntılı bir tablo oluşur. Dahası hem Kazakistan hem de Türkmenistan’ın petrol satışı bundan darbe alır. Buysa Türkiye’nin Azerbaycan, Gürcistan, Kazakistan ve Türkmenistan ile ilişkilerine ciddi zarar verir. Örneğin Azeri gaz ve petrolüne ödenen ücretlerin güncellenmesi gündeme gelebilir, TANAP’ı tartışmaya açabilir.
Küresel boyutundaysa, Türkiye’yi hem hukuki hem de ticari olarak zor bir süreç bekleyebilir. İlk olarak Türkiye hem DTÖ’ye üye hem de Avrupa Enerji Şartı’na. Bu iki yapıdaki düzenlemeler, Türkiye’nin imza koyduğu anlaşmalara uymadığına karine sayılır. Dahası yaptırım ihtimali dahi gündeme gelebilir. Zira taraf olunan her iki anlaşma da hem transit serbestisini hem de ticaret serbestisini savunur. BTC Anlaşması transit geçişi düzenlenmemiş olsaydı dahi, her iki üst anlaşmanın genel hükümleri Türkiye açısından sorun yaratırdı. Küresel imajı zarar gören bir Türkiye’nin ekonomik koşulları uyarınca peşinden koştuğu yabancı yatırımcı, bu durumda geleceği varsa da iki defa düşünmek zorunda kalır.
Bütün bu unsurlar dikkate alındığında BTC’den Türkiye eliyle İsrail’e petrol akışının yavaşlatılması, kısıtlanması veya durdurulması hukuki, ekonomik ve siyasi nedenlerle zor görünüyor.”
