Sayıştay’ın görevi nedir, hangi kurumları denetler?

Son günlerde yolsuzluk ve usulsüzlük raporlarıyla gündeme Sayıştay, kamu kurum ve kuruluşlarla ilgili gelir, gider ve mallarına ilişkin raporlar hazırlayan yargı kurum. Peki, Sayıştay’ın görevi nedir, hangi kurumları denetler? Sayıştay başkanı ve üyeleri nasıl seçilir?

Sayıştay, TBMM adına kamu idarelerinin mali faaliyet, karar ve işlemlerini inceler. Sayıştay tarafından denetlenen kurumlarla ilgili hazırlanan yıl içerisinde TBMM’ye sunulur. Kamu kurumlarının, gelir, gider ve mallarına ilişkin hesap ve işlemlerinin kanunlara ve diğer hukuki düzenlemelere uygun olup olmadığını denetler, sorumluların hesap ve işlemlerinden kamu zararına yol açan hususları kesin hükme bağlar.

HANGİ KURUMLARI DENETLER

Merkezi yönetim bütçesi kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumlarını, mahallî idareleri, sermayesinde doğrudan veya dolaylı olarak kamu payı olan özel kanunlar ile kurulmuş anonim ortaklıkları, diğer kamu idarelerini denetler. Kamu kurumları tarafından kurulan kuruluş, müessese, birlik, işletme ve şirketleri de Sayıştay denetimine sahiptir.

Kamu kurumlarının her türlü borçlan, borç ödemeleri, yurt dışından alınan hibelerin kullanımı, hibe verilmesi, Hazine garantileri, Hazine alacakları, nakit yönetimi ve bunlarla ilgili diğer hususları; tüm kaynak aktarımları ve kullanımları ile Avrupa Birliği fonları dahil yurt içi ve yurt dışından sağlanan diğer kaynakların ve fonların kullanımını Sayıştay denetiminden geçer.

DENETİMLER KAMUOYUYLA PAYLAŞILIR

Sayıştay raporları, Türkiye Büyük Millet Meclisine sunulduğu ve ilgili kamu idarelerine verildiği tarihten itibaren onbeş gün içerisinde Sayıştay Başkanı veya görevlendireceği başkan yardımcısı tarafından, kanunların açıklanmasını yasakladığı durumlar hariç kamuoyuna duyurulur.

SAYIŞTAYA İBHARDA BULUNMA İMKANI VAR MI? 

İhbar mahiyetindeki başvurular 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu kapsamı dışında bulunmakla birlikte ilgili başvurular denetimler sırasında dikkate alınmak üzere ilgili denetim gruplarına yönlendirilmektedir. Başvuru sahibinin adı ve soyadı, imzası, oturma yeri veya iş adresi, başvuru sahibi tüzel kişi ise tüzel kişinin unvanı ve adresi ile yetkili kişinin imzası ve yetki belgesi ile birlikte olayla ilgili inandırıcı mahiyette bilgi ve belgeler veya somut nitelikte bilgi, bulgu ya da olaylara dayanılıyor ise bu hususlar ihbar kabul edilerek idarece işleme alınabilecektir.

SAYIŞTAY’IN GÖRÜŞ BELİRTME GÖREVİ VAR MI?

6085 sayılı Kanun’a göre Sayıştay, kamu kurumlarının hesap ve işlemlerini denetleyip kesin hükme bağlamak, kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini yapmakla görevli olup Sayıştayın görüş verme gibi bir görevi bulunmamaktadır. Sayıştay bir yargı kurumu olduğundan görüş vermesi “İhsası Rey” anlamına da gelebileceğinden yasal olarak mümkün değildir.

SAYIŞTAY ÜYELERİ NASIL SEÇİLİR?

Sayıştay üyelerinin beşte üçü Sayıştay meslek mensuplarından, geriye kalanların en az yarısı Maliye Bakanlığı meslek mensuplarından olmak üzere Sayıştay Kanunu’nun 12 nci maddesinde nitelikleri belirlenen diğer adaylar arasından seçilir. Üyeliklerde boşalma olması halinde daire başkanlığı kadroları da dahil olmak üzere boşalan kontenjan için seçim yapılır.

Sayıştay Başkanlığı boşalan üyelik sayısının beşi bulduğu tarihten itibaren yedi gün içinde başlamak üzere, Resmi Gazete ve diğer basın ve yayın organları aracılığıyla seçim için duyuru yapar. Başvurular Sayıştaya yapılır. Üye adaylığı için başvuru süresi, ilk duyuru tarihinden itibaren otuz gündür.

Sayıştay Genel Kurulunca, Sayıştaya başvuranların sicilleri üzerinde yapılacak inceleme sonucunda, Sayıştay Kanunu’nda yazılı niteliklere sahip oldukları anlaşılanlar arasından mevcut üye sayısının salt çoğunluğunun gizli oyu ile her boş yer için dörder aday seçilir. Aday seçimi, başvuru süresinin bitiminden itibaren otuz gün içerisinde sonuçlandırılır. Seçim sonuçları, seçilen adayların sicil özetleri ile birlikte Sayıştay Başkanlığınca seçimi takip eden üç iş günü içerisinde Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına sunulur. Otuz günlük sürede seçim tamamlanamadığı takdirde, Sayıştay Başkanlığı aday adaylıkları kabul edilmiş olanların tümünü, sicil özetleri ile birlikte kontenjan gruplarını da belirtmek suretiyle Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına sunar.

KİMLER SAYIŞTAY BAŞKANI OLABİLİR?

Sayıştay üyeleri, bakanlık, müsteşarlık, valilik, rektörlük, genel müdürlük, Maliye Teftiş Kurulu ile Hesap Uzmanları Kurulu Başkanlığı, Başbakanlık ve bakanlıklar Teftiş Kurulu başkanlıkları, Düzenleyici ve Denetleyici Kurul başkanlıkları, görevlerinde toplam bir yıl bulunmuş olmaları gerekir.

TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu tarafından kendisine ulaştırılan dört adayın seçimi için oylama yapılır. Komisyonda oy kullanacak 15 milletvekili kura ile belirlenir. Komisyonda dört aday için oyalama yapılır. İlk iki sırada çıkan adaylar arasından Meclis Genel Kurulu’nda gizli oylama yapılmak suretiyle başkan seçilir.  Sayıştay başkanının görev süresi beş yıldır.

SAYIŞTAY DENETİMİ DIŞINDA OLAN KURUMLAR VAR MI?

Kamunun imkanlarıyla kurulduğu halde Sayıştay denetimi dışında olan şirketler de bulunuyor. 26 Ağustos 2016 tarihinde kurulan Varlık Fonu, Sayıştay denetimi dışında tutulmuştur.

Kamunun ortak olduğu ancak hisse çoğunluğu özel sektörde olan şirketlerin denetimini yapamıyor. Bir süre önce Anadolu Ajansı’nın hisse oranlarında değişiklik yapılarak Sayıştay denetiminde çıkarılması tartışma konusu olmuştu.

SAYIŞTAY NE ZAMAN KURULDU?

Ondokuzcu yüzyılda başlayan yenileşme hareketleri çerçevesinde Padişah Abdülaziz’in 29 Mayıs 1862 tarihli “İrade-i Seniyye”si ile kurulmuş olan Sayıştay’ın ilk başkanlığına Evkaf Nazırı ünlü devlet adamı Ahmet Vefik Paşa getirilmiştir. İlk kuruluş statüsü bir nizamname olan Sayıştay 1876 Anayasasında yer alarak anayasal bir kuruluş haline gelmiştir.