İnternetin kirli çöplüğü: Sahte haber nedir, nasıl karşı konulur?

İnternet erişiminin yaygınlaşması ile birlikte sahte haberlerin sayısı da her geçen gün artıyor. Peki, internette ve sosyal medyada dolaşıma sokulan binlerce sahte haber nasıl tespit edilir? Bu tür haberlerin etkisinden nasıl korunulur?

SAHTE HABER TÜRLERİ NELER?

Tıklama tuzağı

Bu tür haberlere genellikle sitelerin etkileşlerini arttırmak ve reklam gelirlerini yükseltmek amacıyla başvuruyor. Bazı zamanlarda ise dijital hırsızlık ve dijital korsanlık amacıyla da kullanılabiliyor.

Yanıltıcı içerik

Genellikle siyasilerin propaganda yöntemi olarak kullanılıyor. Bir kişi veya kurum ile ilgili yalan, yanıltıcı ve abartılı iddialara bu tür haberlerde sıklıkla karşılaşılıyor.

Yanıltıcı başlık ve fotoğraf

Bazen haber siteleri, ilgi çekebilmek için haberin içeriğinden ilgisiz bir başlık ile haber yayınlayabiliyor. Kimi zamanlarda ise sosyal medya hesaplarında haberi yayınlarken kullanılan fotoğraflar kasten yanlış verilebilir. Bu türdeki haberlerde içerik doğru olabilir ama kasıtlı kullanılan yanlış başlık ve fotoğraflar sahte haber olarak değerlendirilmesine sebep olur.

Manipüle edilmiş içerik

Burada ise başlık ve fotoğraf doğru olabilir. Fakat haberi sunarken hikâye yönlü ve farklı bir şekilde anlatılır. Burada amaç okuyucuya bir fikri aşılamaktır.

Uydurulmuş içerik

Kimi zamanlarda haberin içeriği tamamen hayal ürünü olabilmektedir. Bu türdeki haberlerde hedeflenen amaç; bir kişi veya kuruma zarar vermek, itibarini zedelemektir.

Hiciv veya parodi

Magazin değeri yüksek kişiler ve konular bazen parodi amaçlı uydurma haberler ile gündeme gelebilmektedir. Bu haberlerde hiciv kullanıldığından haber sitelerine veya hikayedeki hedef kişiye zarar vermez. Parodi haberlerin ise eğlence için olduğu aşikardır.

Düşük kalite gazetecilik

Bazı durumlarda gazeteciler yayınladıkları haberlerin kaynaklarını ve konudaki ayrıntıların doğruluğu kontrol etmeden yayınlar. Aynı dikkatsizlik editörler tarafından da yapıldıysa haber yanlış bilgiler ile servis edilmiş olur.

SAHTE HABERLER NASIL ÇALIŞIR?

Sahte haberler genellikle gerçek haberleri taklit eden sahte haber siteleri aracılığıyla yayılır. Bu haberler insanların duygularına hitap ettiği için (merak, korku ve öfke) çok hızlıca yayılır. Oluşturulan sahte haberler sosyal medya kullanıcıları vasıtasıyla hemen gündeme taşınabilir. Sahte haberler gerçek sosyal medya kullanıcılarına ulaşmadan önce bir dizi bot veya troll ekibi tarafından pişirilir. Sonrasında sosyal medya kullanıcıları haberi ‘gerçek haber’ statüsüne getirebilir. Çünkü birçok sosyal medya kullanıcısı ‘güvenilir’ gördüğü hesaplardan gelen bilgileri veya etkileşimi fazla olan haberi direkt doğru kabul ediliyor.

SAHTE HABERLER NASIL TESPİT EDİLEBİLİR?

Fotoğrafları kontrol etmek

İnternette görülen haberlerin doğruluğunu teyit edebilmek için başvurulabilecek en kolay yöntem fotoğraflardır. Çünkü sahte haberlerin daha çok ilgi çekebilmesi için görsel materyallerin kullanımı önem arz etmektedir. Fotoğrafların doğruluğunu kontrol etmek için ise ‘Google Görseller’ veya ‘Google Lens’ kullanılabilir. Buralarda yapılacak ters arama yöntemi ile ilgili fotoğrafların daha önceden internette olup olmadığı kontrol edilebilir.

Haberin kaynağını kontrol etmek

Haberdeki bilgileri, kişileri ve haberin kaynağını mutlaka teyit edin. Çoğu zaman sosyal medyada yer alan haberlerde, haberin içeriğine bakılmadan paylaşım yapılmaktadır. Bu da habere daha fazla ‘meşrutiyet’ kazandırmaktadır.

Eleştirel düşünmek

Karşınıza çıkan her haberi akıl ve mantık filtresinden geçirin. Aklınıza yatmayan bir kısım varsa bu haberi başka kaynaklarda da araştırın. Bazı haberlerin veya haber sitelerinin parodi, mizah amaçlı olabileceğini de hesaba katın.

İnternette araştırma yapın

Gördüğünüz haber size olağanüstü, saçma, veya şaşırtıcı geldiyse internetten kısa bir araştırma yapın. Haberin başlığını veya hikâyede geçen kişileri internette araştırın. Eğer şüpheleriniz doğru ise zaten arama motorları trend olan bu konuyu karşınıza çıkaracaktır.