7 soruda Hamas nedir, İsrail-Filistin sorunu nasıl başladı?

Dünya, Hamas’ın silahlı kanadı İzzeddin Kassam’ın başlattığı ‘Aksa Tufanı’ operasyonu sonrası İsrail ordusunun Gazze’nin Güney şeridine bomba yağdırmasıyla başlayan savaşı konuşuyor.

İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, “Gazze’deki bütün Hamas mevzilerini ve liderlerini hedef alacağız” diyerek yeni saldırı planlarını açıkladı.

Peki, Aksa Tufanı’nı başlatan Hamas nedir, kimlerden oluşuyor, İsrail-Filistin sorunu nasıl başladı?

1. Hamas nedir?

Hamas, Aralık 1987’de birinci İntifada’nın başlamasından kısa bir süre sonra kuruldu. Hamas, “İslami Direniş Hareketi” anlamına gelen Arapça ismin kısaltmasından geliyor. Kelimenin kendisi “gayret” anlamına geliyor. Hamas, İsrail’i yok etmek ve Filistin’de İslami bir devlet kurmak istiyor.

İsrail, AB ve ABD, Hamas’ı “terör örgütü” olarak sınıflandırıyor. Örgütün silahlı kolu olan İzzeddin el-Kassam Tugayları da Cumartesi günü İsrail’e yönelik büyük saldırının sorumluluğunu üstlendi.

Hareket, Mısırlı Müslüman Kardeşler’in bir kolu olarak ortaya çıktı ve kendisini Filistin Kurtuluş Örgütü’nün (FKÖ) antitezi olarak görüyor. Başlangıçta tamamen hayırsever bir örgüt olarak ortaya çıkan Hamas, okullar ve sosyal kurumları inşa etti. Bu da Gazze Şeridi’nin yoksul nüfusu arasında büyük bir popülerlik kazanmasına ve 2006 yılında Filistin topraklarında yapılan son seçimlerde zafer kazanmasına yol açtı.

Daha sonra Filistin Devlet Başkanı Mahmud Abbas’ın El Fetih partisiyle çekişmeler yoğunlaştı. El Fetih üyeleriyle girdiği çatışmaların ardından Hamas, 2007 yazında Gazze Şeridi’nin kontrolünü ele geçirdi. Bunun üzerine İsrail yoğun nüfuslu kıyı bölgesine abluka uyguladı.

2. İsrail-Filistin çatışması nasıl başladı?

Osmanlı İmparatorluğu’nun Birinci Dünya Savaşı’nda yenilmesinin ardından Filistin toprakları olarak bilinen bu bölgenin kontrolü İngiltere’nin eline geçti. Burada Arap çoğunluğun yanı sıra, Yahudi azınlık da yaşıyordu. Uluslararası toplum Filistin’de Yahudiler için bir “ulusal yurt” kurma görevini İngiltere’ye verdiğinde iki halk arasındaki gerilim arttı.

Yahudiler buranın kadim toprakları olduğunu savunurken, Filistinliler buna karşı çıkıyordu. 1920’ler ve 40’lar arasında, birçoğu Avrupa’daki zulümden kaçan ve İkinci Dünya Savaşı’ndaki soykırımdan sonra bir vatan arayan Yahudilerin sayısı arttı. Yahudiler ve Araplar arasındaki şiddetin yanı sıra İngiliz yönetimine karşı da şiddet arttı.

1947’de Birleşmiş Milletler (BM), Filistin’in ayrı Yahudi ve Arap devletlerine bölünmesini ve Kudüs’ün BM gözetiminde özel statülü ayrı bir şehir olmasını oyladı. Bu plan Yahudi liderler tarafından kabul edildi, ancak Araplar reddettiğinden hiçbir zaman uygulanmadı.

3. İsrail devleti nasıl kuruldu?

Sorunu çözemeyen İngiliz yönetimi 1948’de ülkeyi terk etti. Yahudi liderler İsrail devletinin kurulduğunu ilan etti. Karar, son İngiliz birliklerinin bölgeyi terk ettiği 15 Mayıs’ta yürürlüğe girdi. Birçok Filistinli buna karşı çıktı ve savaş başladı. Yüz binlerce Filistinli topraklarını terk etmek zorunda kaldı ya da evlerinden zorla çıkarıldı.

Filistinliler, 15 Mayıs’ı “El Nakba” yani “Felaket” günü olarak anmaya başladı. Savaşa komşu Arap ülkeleri de dahil oldu ve askeri birlikleri bazı bölgeleri işgal etti. Çatışmalar ertesi yıl ateşkesle sona erdiğinde İsrail bölgenin çoğunu kontrol ediyordu. İsrail’in kurulması, Avrupa’dan ve Yahudilerin yaşadığı Arap ülkelerinden bu topraklara büyük bir Yahudi göçüne yol açtı.

4. İşgal altındaki Batı Şeria ve Gazze Şeridi nedir?

Ürdün, batısında yer alan ve Batı Şeria olarak bilinen toprakları işgal etti. Burası Ürdün Nehri’nin batı kıyısında yer alıyor ve kuzey, batı ve güneyden İsrail ile çevrili bir bölge. Mısır ise sınırında küçük bir kıyı bölgesi olan Gazze Şeridi’ni işgal etti. Kudüs şehri, Batı’da İsrail kuvvetleri ve Doğu’da Ürdün kuvvetleri arasında bölünmüştü.

Hiçbir zaman bir barış anlaşması yapılmadığı için sonraki yıllarda daha fazla savaş ve çatışma yaşandı. 1967’de İsrail, Doğu Kudüs ve Batı Şeria’nın yanı sıra Suriye’ye ait Golan Tepeleri, Gazze ve Mısır’a ait Sina yarımadasının büyük bölümünü işgal etti.

Filistinli mültecilerin çoğu ve onların çocukları Gazze ve Batı Şeria’nın yanı sıra komşu Ürdün, Suriye ve Lübnan’da yaşıyor. İsrail, bu insanların topraklarına dönmelerine izin vermedi. İsrail bunun Yahudi devleti olarak varlığını tehdit edeceğini söylüyor.

İsrail hala Batı Şeria’yı işgal altında tutuyor. Gazze’den çekilmesine rağmen, BM bu toprak parçasını hala İsrail tarafından işgal edilmiş toprakların bir parçası olarak görüyor.

5. Kudüs Filistin’in mi İsrail’in mi?

İsrail, Kudüs’ün tamamının başkenti olduğunu iddia ederken, Filistinliler Doğu Kudüs’ün gelecekteki bir Filistin devletinin başkenti olduğunu söylüyor.

ABD, Kudüs’ü İsrail’in başkenti olarak tanıyan az sayıdaki ülkeden biri olmakla birlikte, şehrin nihai statüsünün müzakere edilmiş bir anlaşma yoluyla belirlenmesi gerektiğini söylüyor.

Geçtiğimiz 50 yıl içinde İsrail, 600.000’den fazla Yahudi’nin yaşadığı bu bölgelerde yerleşim yerleri inşa etti.

Çoğu devlet ve uluslararası kuruluş tarafından desteklenen Filistinliler bu yerleşimlerin uluslararası hukuka aykırı olduğunu söylerken, İsrail bunu reddediyor.

6. Filistin bir ülke mi?

BM, 2012 yılında Filistin’i “üye olmayan gözlemci devlet” olarak tanıma kararı aldı. “Gözlemci tüzel yapı” statüsünden “gözlemci devlet” statüsüne geçiş, Filistinlilerin Genel Kurul tartışmalarına katılmalarını ve BM kuruluşlarına ve diğer organlarına üyelik şanslarını artırmalarını sağladı.

BM oylaması bir Filistin devleti yaratmasa da, 193 BM Genel Kurul üyesinin yüzde 70’inden fazlası Filistin devletini tanıyor. İsrail ile Doğu Kudüs, Gazze ve Batı Şeria’da yaşayan Filistinliler arasında tansiyon genellikle yüksek seyrediyor.

7. Gazze’yi kim yönetiyor?

Gazze, İsrail’le birçok kez savaşmış olan Hamas tarafından yönetiliyor. İsrail ve Mısır, Hamas’a silah sevkiyatını engellemek için Gazze sınırlarını sıkı bir şekilde kontrol altında tutuyor.

Gazze ve Batı Şeria’daki Filistinliler İsrail’in operasyonları ve kısıtlamaları nedeniyle sorun yaşıyor. İsrail ise kendisini terör örgütü olarak nitelendirdiği Hamas yönetiminin şiddetinden korumaya çalıştığını söylüyor.