Mimarlar yeni AKM’yi tartışıyor

Taksim’le, Beyoğlu semtiyle bütünleşmiş eski Atatürk Kültür Merkezi (AKM) yıkılarak yerine ‘daha modern’ bir yapı inşa edildi. 2013 yılındaki Gezi direnişinin de merkezine yer alan AKM, İstanbul’un hafızasında dikkate değer bir öneme sahipti. Bu nedenle AKM etrafındaki tartışmalar da, “yaptırırız”, “yaptırmayız” restleşmeleri de birçok açıdan anlamlı. Zira AKM, mimarisiyle, durduğu yerle, Türkiye emekçi hareketleri nezdindeki konumuyla, en büyük gayeleri şehre “damga vurmak”, “imzalarını atmak” olan muhafazakâr iktidarların gözündeki yeriyle Türkiye’de politik alandaki en görünümü yüksek konulardan biri.

Yeni binanın açılması birçok tartışmayı da beraberinde getirdi. Harcanan 2 milyar TL’yi çok bulup eleştirenler de var, “bina korunmalıydı” diyenler. Binanın eski ve yeni mimarisini karşılaştırıp eskinin “çevresine daha uyumlu”, “şehre daha saygılı” olduğunu iddia edenler de mevcut. Yeni yapıdaki “küre” de bu tartışmaların odağına yerleşmiş durumda. Kırmızı küre etrafında şekillenen eleştirilerin yanısıra, AKM’nin akıbetinin de yenilenen “Emek Sineması” ve “Narmanlı Han” örneklerine benzeyeceğini dile getirenler de var. Eleştirileri “restorasyon değil, yeniden inşa” diyerek haksız bulan mimarlar ise ortaya çıkan yeni AKM’nin “eskisi olmadığını”, yeni ve modern bir “AKM” olduğu iddiasında.

Eski yapının mimarı Hayati Tabanlıoğlu idi. Yeni yapının mimarı ise oğlu Murat Tabanlıoğlu. Babasına ait birçok ögeyi koruyan ya da dönüştüren Murat Tabanlıoğlu, Sadi Diren tarafından yapılan karoların ve döner merdiveni de korudu. Eleştiriler yeni yapının “zarif” olmadığı, mimari unsurların yerinde ve dozunda kaldığı, yeni yapının ise hem meydan etrafında dönen tartışmaya “cüssesi” ve “küresiyle” dahil olduğu…

‘KIRMIZI KÜRE HER ŞEYİ UNUTTURACAK MI?’

Sanatatak.com sitesinde Yüksek Mimar ve kentsel tasarımcı E. Selen Aksoy imzasıyla eski ve yeni AKM’ye dair dikkat çekici bir yazı (Kırmızı Küre Bize Her Şeyi Unutturacak mı? – SANATATAK) yayınlandı. “Kırmızı Küre Bize Her Şeyi Unutturacak mı?” başlıklı yazıda Aksoy, geçen yıllar içinde Taksim Meydanı’ndaki değişimin, AKM’nin üzerindeki sorumlulukları daha da arttırdığını kaydederek, “Artık AKM bu büyük ve tanımsız meydanı temsil etmek için sadece cephesi ve biricik kütlesi ile yeterli değildir. Artık AKM parçalı büyük kütleleri ve korunduğu (kopyalandığı) için minnet duyulan cephesi yerine kırmızı bir küre üzerinden temsil edilmek istenen yeni bir binadır” yorumunda bulundu.
Aksoy, “Yeni AKM, bugünün mimari kısıtlarının ve mimarı sınırlayan birçok etkinin sonucu olarak çatışmalı bir alanda inşa edilmiştir. Bu zorlu süreçlere rağmen inşa edilen binada belki de mimarın elinde kalan tek özgürlük ortaya koyabildiği kırmızı küredir. Peki bu kırmızı küre bize bütün bu sorunları unutturabilecek midir? Belki de unutturacaktır ve bir sonraki AKM’de sadece kırmızı küre korunacaktır (kopyalanacaktır)” dedi.

KÜRE NEYİN SEMBOLÜ?

Mimar E. Selen Aksoy, yeni yapıdaki “küreye” ilişkin ise şunları kaydetti: “Bu sembol, uzlaşmayı temsil ediyor gibi yapıp cephenin arkasından sinsice kentliye gülmektedir. Hatta sürekli konuşulan ve ön planda tutulan eski cephenin arkasındaki bu kırmızı küre, binanın logosunda da yer almaktadır. Görünen o ki bu kırmızı kürenin sürekli olarak yeni AKM kimliğinde vurgulanması ile AKM’nin tüm tarihsel yaraları sarılmaya çalışılmakta ve cephenin tekrarlanması ile bile koruyamadığımız kültür yapısından af dilenmektedir.”

‘SIĞ VE GÖRGÜSÜZ BİR İHTİŞAM ARAYIŞINA DUBAİ MİMARİSİ İLE TESLİM OLMAK’

Sanatçı Ömer Kanıpak ise eski AKM ile yeni AKM’nin fotoğraflarını yan yana koyarak yayınladığı sosyal medya mesajıyla tartışmalara katıldı. Kanıpak, “Şu güzelim iç mekanı yıkıp yerine selfie fonu olacak kırmızı bir top koymak, ara mekanların asimetrik organizasyonunu kaldırıp iki yanı havuzlu bir giriş yapmak, sığ ve görgüsüz bir ihtişam arayışına Dubai mimarisi ile teslim olmak demek bence” yorumunda bulundu.

Şu güzelim iç mekanı yıkıp yerine selfie fonu olacak kırmızı bir top koymak, ara mekanların asimetrik organizasyonunu kaldırıp iki yanı havuzlu bir giriş yapmak, sığ ve görgüsüz bir ihtişam arayışına Dubai mimarisi ile teslim olmak demek bence. pic.twitter.com/GoWS6vouog

— Omer Kanipak (@omerkanipak) October 29, 2021

Mimar Çağdaş Aslan ise Türkiye’de mimarlığın “yık yap” olduğunu belirterek, “Dahası da var. Cumhuriyet Dönemi’nin en önemli eserlerinden olan eski AKM binası yıkılmak yerine onarım ve bakımları yapılıp kullanılabilirdi. Sürdürülebilirlik mimarinin olmazsa olmazı. Fakat Türkiye’de mimarlık; yık yap” dedi.

HASOL: ‘ÖNCEKİ AKM’NİN NİÇİN YIKILDIĞINI ANLAYABİLMİŞ DEĞİLİM’

Türkiye’de mimari deyince akla ilk gelen isimlerden biri olan Doğan Hasol ise tartışmaya 2019 yılında attığı bir sosyal medya mesajlarıyla dahil oldu. Yeni AKM’nin açılışıyla Hasol’un o mesajı yeniden gündeme geldi. Hasol, eski yapının “korunup güncellenmesi” gerektiğini kaydederek, şu ifadeleri kullandı: “Yeni İstanbul AKM’nin fotoğrafları yayımlandı. Eski AKM, döneminin önemli yapılarından biriydi; üzerinde 1.Dereceden koruma kararı vardı: Yıkılamazdı; yıkıldı. Yeni projeyi gördükten sonra bile önceki AKM’nin niçin yıkıldığını anlayabilmiş değilim. Korunup güncellenebilirdi.”

Yeni İstanbul AKM'nin fotoğrafları yayımlandı. Eski AKM, döneminin önemli yapılarından biriydi; üzerinde 1.Dereceden koruma kararı vardı: Yıkılamazdı; yıkıldı. Yeni projeyi gördükten sonra bile önceki AKM'nin niçin yıkıldığını anlayabilmiş değilim. Korunup güncellenebilirdi. pic.twitter.com/xSfSMWB4Ro

— Doğan Hasol (@DoganHasol) March 12, 2019

YENİ AKİT GAZETESİ “İSRAF” DEDİ

İktidara verdiği destekle bilinen Yeni Akit gazetesi, AKM’ye harcanan parayı çok bularak “israf” eleştirisinde bulundu. Gazete, Saadet Partisi Genel Başkanı Temel Karamollaoğlu’nun hükümete yönelik “israf” eleştirilerini hatırlattığı “haber-yorumda” şu ifadeye yer verdi:

“Bakan Mehmet Nuri Ersoy’un açıklamasından sonra gözler, Çanakkale Köprüsü için ‘israf’ diyen Saadet Partisi Genel Başkanı Temel Karamollaoğlu’na çevrildi. Kamuoyu, Çanakkale Köprüsü’ne israf diyen Temel Karamollaoğlu’nun eğer dürüst ve samimi ise Atatürk Kültür Merkezi için harcanan paraya da ‘Ne gerek vardı, sanat için 2 milyar lira harcamaya?’ demesini bekliyor.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, yenilenen Atatürk Kültür Merkezinin açılışını gerçekleştirdi.

AKM için harcanan 2 milyar liradan sonra sözde sanatseverler de yeşilciler de sus pus oldu. 3. Köprü’ye, İstanbul Havalimanı’na dil uzatanların da ‘AKM’ye 2 milyar harcamak doğru muydu’ sorusunu sormaları bekleniyor. Sözcü gazetesinin ‘Müteahhitlere para kazandırmak için, AKM’yi yaptılar’ manşetini atıp atamayacağı da merak edilenler arasında.”

AKP’LİLER MEMNUN, ERDOĞAN’A TEŞEKKÜR EDEN EDENE

AKM binası için birçok AKP’liden övgü dolu mesajlar ve açıklamalar geldi. AKP’li Üsküdar Belediye Başkanı Hilmi Türkmen’in Twitter’da AKM için yaptığı yorum gündem oldu. Türkmen’in mesajı şöyle: “Lüzumsuz tartışmalardan, yersiz ithamlardan, yaptırmayız kavgasından geriye kalan, sadece vakit kaybı oldu. Ortaya ise Cumhuriyet tarihimizin en görkemli kültür, sanat eseri çıktı. Ülkemize bir muhteşem eser daha kazandıran Sn. Cumhurbaşkanımıza teşekkürlerimizle…”

Lüzumsuz tartışmalardan, yersiz ithamlardan, yaptırmayız kavgasından geriye kalan, sadece vakit kaybı oldu.

Ortaya ise Cumhuriyet tarihimizin en görkemli kültür, sanat eseri çıktı.

Ülkemize bir muhteşem eser daha kazandıran Sn.Cumhurbaşkanımıza teşekkürlerimizle…#AKMyeniden pic.twitter.com/ceik0wsGER

— Hilmi Türkmen (@hilmiturkmen34) October 29, 2021

ADALET BAKANI’NA GÖRE ‘BİNANIN TEMELİNDE ÇELİK VE BETONDAN FAZLASI VAR’

AKP’lilerin yorumları arasında en dikkat çekici olanı ise Adalet Bakanı Abdülhamit Gül’den geldi. Dünyaca ünlü V For Vendetta filmindeki ünlü “Bu maskenin altında etten fazlası var” repliğini hatırlatarak “Bu binanın temelinde çelik ve betondan fazlası var. Bu binanın temelinde millet iradesinden başka güç tanımamak var. Ve buna hiçbir algı operasyonu işlemedi, işlemez. Teşekkürler Recep Tayyip Erdoğan. #AKMyeniden İstanbul’umuza, sanat ve kültür dünyamıza hayırlı olsun” dedi.

Bu binanın temelinde çelik ve betondan fazlası var. Bu binanın temelinde millet iradesinden başka güç tanımamak var. Ve buna hiçbir algı operasyonu işlemedi, işlemez.

Teşekkürler Recep Tayyip Erdoğan.#AKMyeniden İstanbul’umuza, sanat ve kültür dünyamıza hayırlı olsun. pic.twitter.com/ss9K2jo99C

— Abdulhamit Gül (@abdulhamitgul) October 29, 2021

‘ÜLKESİNE AŞIK BİR LİDERİN ON YILLARA DAMGA VURACAK BÜYÜK BİR ESER İÇİN VERDİĞİ SİYASİ MÜCADELE’

Sanayi ve Teknoloji Bakanı Mustafa Varank ise AKM için, “Uzun zaman sonra, muhteşem görüntüsü, müthiş teknolojisi ile #AKMyeniden açılıyor. Ama daha da önemlisi, ülkesine aşık bir liderin on yıllara damga vuracak büyük bir eser için verdiği siyasi mücadele.. Tek başına AKM, Türk siyasi tarihinin kodlarını barındıran ders niteliğinde” yorumunda bulundu.

Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Rektörü Handan İnci ise şöyle dedi: “AKM şahane olmuş! Daha şahanesi evime yürüme mesafesinde. Şehir dediğin böyle olur #AKMyeniden”

AKM şahane olmuş!

Daha şahanesi evime yürüme mesafesinde.
Şehir dediğin böyle olur😎🎶#AKMyeniden pic.twitter.com/MM2pZuP682

— Handan İnci (@handaninciMSGSU) October 29, 2021

Atatürk Kültür Merkezi diğer adıyla AKM, dün yeniden açıldı. Emek Sineması da aynı süreci yaşadı. O günden bu yana ne "yeni Emek"ten ne de "yeni Narmanlı"dan içeri adımımı attım. "Emek"in yıkılarak "yeniden inşası" neyse AKM de o. Oraya da adımımı atmayacağım.

— Rıfat Doğan (@RifatDogann) October 30, 2021

‘SONU EMEK SİNEMASI VE NARMANLI HAN’A BENZEYECEK’

Eski AKM binasının yerine yenisinin yapılması, geçmişteki Emek Sineması ve Narmanlı Han örneklerini de gündeme getirdi. Birçok sosyal medya kullanıcısı, gazeteci, eleştirmen ve yazar, Emek Sineması ile Narmanlı Han’ın “yenilendikten” sonra oralara adım atmadıklarını kaydederek, yeni AKM’nin akıbetinin de öyle olacağını savundu.