Prigozhin ve Putin ilişkisi bugüne kadar her iki ismin de fayda sağladığı bir ilişkiydi. Şimdi Wagner grubunun başı, Rus liderliğine karşı çıkıyor. Bu duruma nasıl gelindi? Olaylara dahil olan isimler için sonuçları ne olacak? Nefes kesen 24 saatin öyküsü...
Rus hapishanelerden topladığı suçlulardan kurduğu özel ordu ile Moskova’nın ihtiyaçları doğrultusunda dünyanın dört bir yanında savaşan Wagner grubunun kurucusu Yevgeny Prigozhin, uzun süredir açıktan eleştirmekten çekinmediği Rus askeri liderliğine yönelik tutumunda yeni bir noktaya ulaştı. Prigozhin ve emrindeki katiller ordusu, bu sefer de hizmetinde oldukları Rusya’ya karşı ayaklandı. Yayınladığı videolar ile hor gördüğünü uzun zamandır gizlemediği Rusya Savunma Bakanı Sergei Şoygu ve Genelkurmay Başkanı Valeri Gerasimov’a yönelik eleştirilerinin ardından, açıktan Rus ordusu ile savaşa girişti.
SAVAŞ VİDEOLARLA BAŞLADI
Prigozhin, aylardan beri özellikle yukarıda anılan iki ismi Ukrayna’ya karşı başlanan işgalden önce birlikleri yeterince donatmamakla suçladı. Cepheden yayınladığı videolar ile yaşanan başarısızlıklardan ve karşı karşı kalınan yüksek kayıplardan –iddialara göre yüz binden fazla- Rus askeri elitinin tepesindeki bu isimleri sorumlu tuttu. Hatta bu isimleri zaman zaman ‘kadınsı’ olmakla suçladı, ayrıca savaşın resmi diline de karşı çıktı.
DOKUNULMAZLIĞI VARDI
Bu sözlerin yüzde birini bir başkası söylese, anında Rusya’da mahkemeye çıkarılır, hukuk ve matematik ile açıklanamayacak uzunlukta hapis cezaları ile karşı karşıya kalırdı, ama Prigozhin’e kimse dokunamadı bile. Aylardan beri, Putin sisteminin merkezinde, ulusal ve uluslararası kamuoyunun gözleri önünde, herkese açık bir sahnede gelişen bir güç mücadelesi, şimdi bir ayaklanma ile doruğa ulaştı.
SÖZLEŞME İMZASI KRİZİ
Son zamanlarda, Wagner lideri ile Rus askeri liderliğinin arasındaki gerginlik ve çekişme, gözle görülür şekilde bir noktaya gidiyordu. Tecrübeli Batılı askeri gözlemciler bu noktanın ‘isyan’ olabileceği uyarılarını da yapıyordu. Zira, Rusya’da sadece Wagner değil, tüm özel orduların, 1 Temmuz’a kadar Savunma Bakanlığı’na rapor vermesi ve sözleşme imzalaması gerekiyordu. Örneğin, Çeçen cumhurbaşkanı Ramazan Kadirov, ki onunda Ukrayna başta olmak üzere değişik coğrafyalarda savaşan askeri var, hemen imzayı atarken, aksine, Prigozhin bunu reddediyordu. Rusya’yı yakından takip eden Batılı askeri gözlemciler, imza krizinin nasıl çözüleceğine dair çok temkinli yorumlar yapıyordu.
‘TAVİZ VERİRİM’ DESE DE…
İmza krizinin sürdüğü sırada Prigozhin, geçtiğimiz günlerde birliklerinin taviz vermeye ve silahlarını teslim etmeye hazır olduğunu dile getirdi. Prigozhin’in sözlerinden tatmin olmayan Rusya ordu liderliği, Wagner askerlerinin yaşadığı kamplara roket saldırısı düzenledi. Saldırıda, çok sayıda paralı savaşçı öldü. Ordu liderliği bu saldırının kendileri tarafından gerçekletirildiği iddialarını reddetti ancak Prigozhin böyle bir saldırıyı Rus orduğu dışında gerçekleştirebilecek kapasitede başka bir güç olmadığını belirterek, eleştiri dozunu yükseltti.
KLASİK BİR ‘CUMA AKŞAMI’ İSYANI
Birkaç aydır yükselen tansiyon, hafta sonunda yeni bir düzeye ulaştı. Hafta sonunun başladığı Cuma günü, Prigozhin kendi askerlerine karşı yönelik saldırılara karşı cevap vereceklerini duyurdu ve savaşçılarını saldırıdan sorumlu tuttukları yerlere karşı mevzilendi. Başkalarını da isyan etmeye çağırdı.
TEMKİNLİ TEPKİLER
Rus yetkililer, önce açıktan tepki vermediler, zira karşılarındaki kişi, doğrudan Devlet Başkanı Vladimir Putin ile çalışan bir isimdi. Ancak, ilerleyen zaman içinde gerek askeri gerekse politik cenahtan tepkiler yükselmeye başladı. Moskova Cuma günü geç saatlerde yaptığı açıklamada, askeri darbe çağrısı nedeniyle Prigozhin hakkında soruşturma başlatıldığını söyledi. Kremlin sözcüsü Dmitry Peskov, gerekli tüm adımların atılacağını ve cumhurbaşkanına bilgi verildiğini açıkladı.
PUTİN’İN 35 YILLIK YOLDAŞI
Şimdiye kadar, Prigozhin’in güvenebileceği tek kişi Vladimir Putin’di. İkisi birbirini St. Petersburg’dan tanıyordu. 1990’da hapisten çıkan eski mahkum Prigozhin, Putin’in kanatları altında, aşçılık ve lokanta girişiminin ardından, dünyanın dört bir yanındaki birçok çatışmada Kremlin için gözleri kapalı savaşan özel bir ordunun işletmeciliğine hızlı bir şekilde yükselmeyi başardı. Bir anlamda Prigozhin, tipik bir Putin dönemi ürünüydü. Putin’in birbirine rakip güvenlik servisleriyle denge sağlama politikasında ve bu şekilde elde ettiği güç inşasında önemli bir yapı taşıydı.
PUTİN’İN DENGELEME STRATEJİSİ
Putin’in kendisini hem bir arabulucu ve hem de gücün tek koruyucusu olarak konumlandırdığı bu kırılgan yapı, Wagner birlikleri ile ordu arasında, özellikle Ukraya işgalinden sonra artan gerginlik sonucunda hasar almaya başladı. Aynı zamanda Putin’e yakın olan bir savunma bakanına karşı açıktan ilan edilen bir ayaklanma, – her ne kadar Prigozhin başlangıçta cumhurbaşkanını hedef almadığını çok fazla vurgulasa da, onun için bile yutması büyük bir lokmaydı.
ÖNCE SESSİZCE İZLEDİ
Prigozhin’in, geçtiğimiz aylarda Wagner birlikleri ile ordu liderliği arasındaki sözlü çatışmasına açıktan yorum yapmadan izin veren Putin, ayaklanmanın ilerleyen saatlerinde kendisinin de hedefe konulmasından sonra, isyancı lider üzerindeki koruyucu elini çektiği aşikar. Prigozhin’in de bu durumun farkında olduğunu tahmin etmek zor değil. Bu aşamada Prigozhin’in, Rus silahlı kuvvetleri dışından da direnişle karşılaşacağını ve giriştiği olayın kişisel sonuçlarını hesaba kattığını varsaymak da yanlış olmaz.
PUTİN’İN ÜSTÜ ÖRTÜLÜ MESAJI
Prigozhin’in böyle girişime başlarken, savaşçılarının sadakatine ve ellerinde Rus ordusunda bile bulunmayan teknik savaş gücüne güvendiği ortada. Ancak, Putin’in Cumartesi günü, Prigozhin’in adını vermeden ayaklanmaya yönelik sert sözleri, mücadelenin nasıl bir yön izleyeceği konusunda ipuçları veriyor.
UKRAYNA CEPHESİNDE NE OLUR?
Rus ordusu için, Wagner birliklerinin isyanı, Ukrayna ordusu tarafından gelişen bir saldırıyla karşı karşıya oldukları bir zamanda geldi. Gözlemciler, Rusya’nın şimdiye kadar Ukrayna saldırılarına karşı direnebildiğine ve Ukrayna ordusunun yavaş ilerlediğine inanıyor.
Ancak Ukrayna şimdiye kadar saldırı için planlanan birliklerin sadece küçük bir kısmını gerekli yerlerde konuşlandırdı, yani büyük bir taarruz başlatmadı. Rus silahlı kuvvetleri içindeki iç çekişmeler ve çatışmalar onları zayıflatırken, Ukraynalılar için bir fırsat olabilir. Karşı taarruzun dozunu artırarak, kritik noktaları ele geçirmeye başlayabilirler.
SAVAŞI SÜRDÜREN ASIL GÜÇ WAGNER’Dİ
Son aylarda Rus ordusu Wagner birliklerine bağımlı hale gelmişti. Özellikle Ukrayna’da stratejik açıdan ele geçirilmesi veya savunulması gereken tüm noktalarda, ordunun yetersiz kalması nedeniyle Wagner birlikleri devreye giriyordu. Yaşananların ışığında, Wagner birliklerine ne olacağını kestirmek zor, buna bağlı olarak Ukrayna cephesinde bir takım değişiklerin olması da muhtemel.
PRİGOZHİN HAKLI MIYMIŞ?
Ayaklanma sadece Ukrayna’daki savaşı etkilemekle kalmaz, aynı zamanda Putin’in konumunu da zayıflatma potansiyeli taşıyor. Ukrayna’ya karşı 16 aylık savaşta, Rusya Devlet Başkanı, başlangıçtaki savaş hedeflerine kıyasla çok az şey elde edebildi. Prigozhin’in Şoygu ve Gerasimov’u yönelik yaptığı başarısızlık ve eksiklik suçlamaları, aslında ve aynı zamanda Putin’in de başarısızlıkları. Her ne kadar işgal gerekçeleri saçma olsa da, başlayan savaşın ardından Prigozhin’in eleştirilerinin doğru olduğu da ortaya çıktı.
PUTİN’İN KENDİ ELLERİYLE BÜYÜTTÜĞÜ CANAVAR
Putin, Prigozhin’in önce mevcut yapıların dışında askeri bir unsur haline gelmesini sağladı ve ardından onlar arasındaki güç mücadelesini uzun süre uzaktan izledi. En son gelişmeler ışığında, Putin’in bugüne kadar faydalandığı çıkarlar çatışması, artık yukarıdan kontrol edilemez bir hal aldı. Putin, televizyon konuşmasında genel olarak sadece ‘hainler’den bahsedip, Prigozhin’in adını vermese de, verdiği mesajlar, bugüne kadar Rus seçkinlerinin Prigozhin’e yönelik eleştirilerini paylaştığını gösteriyor. Olayların yatışmasından sonra, politik anlamda daha fazla tasfiyeye başlayacak ve muhtemelen yeni baskı dalgasından en fazla muhalefet payını alacak. Bir anlamda hıncını, kendi elleriyle büyüttüğü bir yapıdan önce cevap verme ihtimali oldukça zayıf olan muhalefeti daha da ezecek.
KABAK MUHALEFETİN BAŞINA PATLAR
Putin’in ve Rus elitinin açıklamaları ve aldıkları tutum, Prigozhin’in ayaklanmasının başarısız olacağını varsayıyor. Prigozhin’in başarılı olup olmayacağı şu aşamada belirsiz. Ayaklanma sonunda çökerse, Prigozhin kendini yükselişinin başladığı yerde yani hapishanede bulabilir. Putin’in pozisyonu o zaman farklı olabilir. İlk kez, muhalefete veya dış güçlere bağlayamayacağı, en yakın çevresinden gelen bir saldırıyla karşı karşıya.
Aradan 24 saat geçmeden anlaşmaya varılmış görülse de, Prigozhin’in eylemi, en başta Putin’in dokulmazlığınına vurulan büyük bir darbe.
