Enflasyonda baz etkisi nedir, ‘düşüş’ gerçek mi?

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati’nin enflasyon için dört gözle beklediği ‘baz etkisi’ devreye girdi. TÜİK’in bugün açıkladığı aralık ayı enflasyon rakamları, baz etkisiyle son 1,5 yılın en düşük seviyesinde çıktı. Yıllık enflasyon baz etkisiyle yüzde 64’e düştü. Yaşanan gerileme, ‘baz etkisi’ne bağlı olarak gerçekleşti. Peki enflasyonu gerilemiş gösteren baz etkisi nedir? Baz etkisi nasıl hesaplanır?

‘Baz etkisi’, ekonomi haberlerinde büyüme ve enflasyon gibi verilerle birlikte sıklıkla karşılaşılan bir tanım. Tanımın özünde, mevcut verinin karşılaştırmasının yapılacağı dönemde yaşanan değişim ifade edilir.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’na (TCMB) göre baz etkisi bir yıl önceki istatistikle karşılaştırmayla ortaya çıkan değişime deniliyor.

BAZ ETKİSİ NEDİR?

Merkez Bankası resmi internet sayfasında baz etkisi şu şeklide tarif ediliyor:

“Baz etkisi bir önceki yılın ilgili dönemindeki enflasyonla ilgilidir, eğer enflasyon oranı bir önceki yılın ilgili döneminde çok düşükse, fiyat endeksindeki daha küçük bir artış bile aritmetik olarak yüksek bir enflasyon oranı verecektir.

BAZ ETKİSİ NASIL HESAPLANIR?

İki dönem arasındaki değişim hesaplanırken, değişime referans alınan dönemde normalden önemli ölçüde düşük veya yüksek bir gerçekleşme olması durumunda değişim hesaplandığı döneme yansıyan etkiyi ifade etmektedir. Örneğin 2014 Kasım ayı yıllık enflasyonu hesaplanırken, 2014 yılı Kasım ayı tüketici endeksinin 2013 yılı Kasım ayı tüketici endeksine göre yüzde değişimi alınmaktadır. 2013 yılı Kasım ayında tüketici endeksi normal ortalamalara göre çok daha düşük bir oranda artmış ise, 2014 yılı Kasım ayında yıllık enflasyonu yükseltici bir baz etkisi görülecektir.”

BAZ ETKİSİ, ENFLASYONDA DÜŞÜŞ ANLAMINA GELİR Mİ?

Eski IMF ekonomisti ve Bilkent Üniversitesi Öğretim Üyesi Burcu Aydın Özüdoğru, Ekim ayında katıldığı Bloomberg HT yayınında, baz etkisi nedeniyle yıllık enflasyon verisindeki gerilemenin kesinlikle enflasyonda bir düşüş olarak nitelendirilmemesi gerektiğini söylemişti. Özüdoğru, “Gerek kur, gerek enflasyon dinamikleri, gerekse beklentilerdeki gidişat bize aylık bazda enflasyon oranlarının en az yüzde 3 civarında artmaya devam edeceğini gösteriyor. Sadece yılın son ayında ve önümüzdeki senenin ilk aylarında göreceğimiz yıllık enflasyondaki düşüş sadece bir baz etkisidir. Maalesef fiyatlardaki artış, satın alma kabiliyetini aşağı çekmeye devam edecek” ifadelerini kullanmıştı.

📈TÜİK 2022 yıllık TÜFE’yi %64,27 olarak açıkladı. Aylık artış %1,18

📈Aralık2021’de TÜFE aylık %13,58 ile sıçrama yapmamış olsaydı, bugün yıllık enflasyon %85 üstü olacaktı

🚧Baz etkisi sağolsun

— Binhan Elif Yılmaz, Prof.Dr. (@binhanelif) January 3, 2023

EKONOMİSTLER BAZ ETKİSİ İÇİN NE DİYOR? 

İktisatçı akademisyen Binhan Elif Yılmaz, “TÜİK 2022 yıllık TÜFE’yi %64,27 olarak açıkladı. Aylık artış %1,18 Aralık2021’de TÜFE aylık %13,58 ile sıçrama yapmamış olsaydı, bugün yıllık enflasyon %85 üstü olacaktı Baz etkisi sağolsun” diyor. 

Ücretiniz geçmiş enflasyona göre artsa dahi, enflasyon refahınızdan çalar. Düşük ölçülüyorsa daha fazla çalar. pic.twitter.com/qJlqeSMw7V

— Hakan Kara (@ali_hakan_kara) January 3, 2023

Eski Merkez Bankası Başekonomisti Hakan Kara ise TÜİK’in enflasyon verileri için, “Ücretiniz geçmiş enflasyona göre artsa dahi, enflasyon refahınızdan çalar. Düşük ölçülüyorsa daha fazla çalar” yorumunda bulundu.