Dünyanın yeni endişesi: Aşı milliyetçiliği

ABD sağlık otoriteleri, birkaç günde bir ilaç şirketleriyle koronavirüsü aşısı tedariği için yaptıkları anlaşmaları duyuruyor. Örneğin ABD, Temmuz ayında, ABD’li Pfizer şirketiyle birlikte koronavirüsüne karşı bir aşı üzerinde çalışan Alman Biontech şirketiyle bir anlaşma imzaladı. Anlaşmaya göre geliştirilen aşı onaylanırsa ilk aşamada ABD’ye 100 milyon kutu aşı teslim edilecek. Sonrasında ABD, 500 milyon kutu daha aşı satın alabilecek.

ABD, diğer şirketlerle de benzer anlaşmalar yaptı. ABD’li şirketler Moderna, Novavax ve Johnson & Johnson’ın yanı sıra İngiliz AstraZeneca,  Fransız ilaç devi Sanofi ve onun Büyük Britanya’dan ortağı GSK, ABD ile anlaşma imzalayan şirketler arasında.

Alman NRD televizyonuna konuşan Sınır Tanımayan Doktorlar’dan Kate Elder, ABD gibi ülkelerin şu anda bu tür anlaşmalar yapmasını şaşırtıcıcı bulmuyor, ”ama bu hayal kırıklığı yaratıyor” diyor. Pandeminin başında, devlet başkanları geliştirilecek aşılar konusunda “iyi niyetliydi”, açıklamalarına göre herkesin aşıya ulaşması gerekiyordu. Ancak, Elder yapılan anlaşmaların, ”işlerin farklı yürüdüğünün bir işareti olduğunu“ düşünüyor.

Son birkaç hafta içinde ilaç şirketleriyle anlaşma yapan ülkeler arasında Japonya, Kanada, Avustralya, İngiltere, İsviçre de var. Rusya ve Çin, devlete ait şirketlerde aşı araştırmalarını teşvik ediyor. AB ve üye devletleri de aşıların güvence altına alınması için şirketlerle doğrudan müzakere ediyor.

Haziran ayı ortasında Almanya, Fransa, İtalya ve Hollanda, İngiliz AstraZeneca grubu ile birlikte, 400 milyon doz aşı dağıtmayı kabul etti. Dört ülke, kendilerini kapsayıcı bir ittifak olarak göreceklerini, yani fonları diğer AB üyelerine de aktaracaklarını vurguladılar. Ancak, küresel dayanışmanın ne kadar süreceği belirsiz.

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) Başkanı Tedros Adhanom Ghebreyesus şimdiden “aşı milliyetçiliği” uyarısında bulunuyor. Ağustos ayı başlarında düzenlediği basın toplantısında Ghebreyesus, ”Hepimiz güvende olana kadar hiçbir ülke güvende olmayacak” demişti.

DSÖ ise aşı geliştirmek için küresel aşı ittifakı GAVI ve uluslararası organizasyon CEPI ile birlikte COVAX adlı bir girişim kurdu. DSÖ’nün amacı, dünyadaki her ülkenin koronavirüs aşılarına adil erişimini garanti etmek. Girişim, 2021 sonuna kadar toplu olarak iki milyar kutu satın almak ve bunları tüm katılımcı ülkelere adil bir şekilde dağıtmak istiyor.

Ancak, 80 hükümet girişime katılma sinyali verse de şimdiye kadar ülkelerin sadece yarısı adlarının açıklanmasını istedi.  ABD, Rusya ve Çin henüz listede görünmüyor, en büyük AB ülkeleri Almanya, Fransa, İtalya, İspanya ve Polonya da yok.

Reuters haber ajansı geçen günlerde, isimsiz AB temsilcilerine atıfta bulunarak, Avrupa Birliği’nin COVAX üzerinden ortak satın almaya katılmak istemediğini çünkü aşının çok pahalı olduğunu bildirdi. AB Komisyonu sözcüsü, bu konu sorulduğunda, girişimi desteklediklerini söyledi. Ancak, bunun ortak satın alma anlamına gelip gelmediği netlik kazanmadı.

Sınır Tanımayan Doktorlar’dan Kate Elder sorumluluğu sadece devletlerde değil, aşı üreticilerinde de görüyor. Elder,  en çok parayı ödeyenin değil, daha çok ihtiyacı olan ülkelere aşı gönderilmesi gerektiğini vurguluyor.

Uluslararası Eczacılar Birliği (IFPMA) Genel Sekreteri Thomas Cueni, aşıyı ilk kimin alacağını belirleyen tarafın şirketler olmaması gerektiğini söylüyor. Cueni, aşıların “en çok ihtiyacı olanlara gönderilmeli” derken DSÖ’nun, belirleyici bir rol oynaması gerektiğini vurguluyor. Cueni hükümetleri COVAX girişimini desteklemeye çağırıyor.

Ancak, gelecek vaat eden aşıları geliştiren şirketlerin tutumları farklı. Örneğin AstraZeneca, 750 milyon avro fiyatla, yani doz başına 2,50 avro karşılığında küresel ittifak için 300 milyon dozu kullanıma sunma sözü verdi. Ayrıca, yoksul ülkeler için yüz milyonlarca kutu üretmeyi planlayan Hintli bir üreticiyle bir lisans anlaşması imzaladı. Biontech ve Pfizer gibi ilaç şirketleri ise COVAX’ı desteklemek istediklerini beyan etseler de aşıdan gelecek kârdan vazgeçmek istemiyorlar.  (KRONOS DÜNYA)