Süveyş Kanalı’nın hikâyesi

The Ever Given isimli geminin karaya oturarak trafiği kesmesiyle dünya ekonomisi büyük yara aldı. Süveyş Kanalı’nın ortasındaki bu beklenmedik kaza dünyaya her gün milyarlarla dolarlık kayıplara neden oluyor. Gemi nedeniyle geçiş için bekleyen ticaret gemilerinin oluşturduğu trafiğin 65 kilometreyi geçtiği kaydediliyor. Peki Süveyş Kanalı nerededir, ne zaman açıldı, stratejik, ekonomik ve askeri önemi nedir? İşte geçmişten günümüze Süveyş Kanalı hikâyesi…

Akdeniz’i Kızıldeniz’e bağlayan ve Mısır’ın Osmanlı idaresinde olduğu dönemde açılan Süveyş Kanalı.

Sina Yarımadası’nın batısında yer alan Süveyş Kanalı, 193,3 kilometre uzunluğunda ve en dar yeri ise 313 metre genişliğinde. Kanal, Afrika çevresinde dolaşmaya gerek kalmadan Asya ile Avrupa arasında deniz taşımacılığı yapılmasını sağlıyor.

Süveyş Kanalı dünyanın en önemli su yolları arasında yer alıyor. Eski gemiciler ticarette çok uzun yol ve zaman kat ettikleri için böyle bir kanal yapma gereksinimi ortaya çıktı. Süveyş ayrıca dünyada kapakları olmayan en uzun kanal konumunda. Diğer kanallarla karşılaştırıldığında kaza oranı hemen hemen sıfır olan kanalda, gece ve gündüz rahatlıkla geçiş yapılabiliyor.

SÜVEYŞ ŞEHRİ’NİN HİKÂYESİ

Dünyanın en önemli ticaret yollarından biri olan Süveyş Kanalının hikayesi milattan önce 2 binli yıllara kadar uzanıyor. Birçok medeniyete, devlete ve savaşa şahit olan kanal, etrafındaki şehirlere de hayat veriyor.

Kanal, adını, Kızıldeniz’in kuzey kıyısında Mısır’ın önemli bir liman şehri olan ve tarihte Kulzüm adıyla bilinen eski şehrin güneyindeki Süveyş’ten (Suveys / Suez) alıyor. Süveyş daha çok, o civarda bulunan su kuyuları sebebiyle hacıların deniz yolculuğuna başlamadan önce konakladıkları bir yerdi. Eskiden Kahire’den gelen hac yolu üzerinde bir konak olan Süveyş, zamanla ticarî ve askerî bakımdan da önem kazandı.

Asya ve Afrika’dan gemilerle gelen mallar Süveyş Limanı’na iniyor, oradan kara yoluyla Akdeniz’deki Dimyat, Reşîd ve İskenderiye limanlarına aktarılıyor, buradan Avrupa’ya veya Suriye’ye gönderiliyordu. Gerek ticarî önemi dolayısıyla gerekse Portekizliler’e ve korsanlara karşı bölgenin deniz güvenliğini sağlamak amacıyla Osmanlılar da Süveyş tersanesini genişletti.

SÜVEYŞ KANALI’NIN TARİHİ

Süveyş Kanalı projesi sanılanın aksine bir Osmanlı döneminin hayali değil. Akdeniz ile Kızıldeniz arasında bir yol/kanal yapma fikri tarihte İlk Çağlara kadar uzanıyor. Milâttan önce XIV. yüzyılda Mısır Firavunu II. Ramses zamanında bir kanal dahi açıldığı biliniyor. Fakat zamanla kumla dolan kanal kullanılamaz hale geldi. Sonraki Firavunlar da bu kanalı tamir ettirmeye çalışsa da pek başarılı olamadılar. Daha sonradan aynı kanal Romalılar ve farklı İslam devletleri tarafından tamir edilip kullanıldı. Halife Ömer döneminde Mısır Valisi Amr bin Âs, bu kanalı tamir ettirip 8. yüzyıla kadar kullanılmasını sağladı.

SOKULLU MEHMET PAŞA VE KAPTAN-I DERYA KILIÇ ALİ PAŞA’NIN KANAL PROJELERİ

16. yüzyılda Portekizliler Hint Okyanusu’na geçerek Baharat Yolunu kontrol altına aldılar. Bu ilerleyiş Osmanlı’nın doğudaki toprakları için ciddi tehdit oluşturuyordu. Bu tehlike karşısında Sadrazam Sokullu Mehmet Paşa ve Kaptan-ı Derya Kılıç Ali Paşa, Akdeniz’i Kızıldeniz’e bağlayacak bir kanal açma konusunda girişimde bulundular. Fakat bu girişimler çeşitli sebeplerle başarıya ulaşamadı.

NAPOLYON’UN KANAL FİKRİ

Napolyon, 1798’de Mısır’ı işgal ettikten sonra burada bir kanal açtırmayı düşündü. Fakat Fransız Mühendis Le Pere, hatalı bir ölçüm yaparak Kızıldeniz’in Akdeniz’den 10 metre daha yüksek olduğunu söyledi. Bu sebeple Napolyon kanal fikrinden vazgeçti.

MODERN SÜVEYŞ KANALI PROJESİ

Günümüzün Süveyş Kanalı inşasına Osmanlı Devleti’nin Mısır Valisi Said Paşa zamanında başlandı. Süveyş Kanalı projesinin sahibi ve işleteni Ferdinand de Lesseps, 1858’de Ali Paşa’ya gönderdiği özel bir mektupta, eğer yirmi yıl içinde kanal projesi hayata geçirilemezse Osmanlı’nın Kızıldeniz kıyılarında en ufak bir kara parçasını bile elinde tutamayacağını iddia etmişti.

İNGİLİZLERİN MISIR’I İŞGALİ VE KANAL

Osmanlı İmparatorluğun kalkınmasına, Batı medeniyetinin Doğu’ya aktarılmasına ve dünya barışına katkı sağlayacağı iddiasıyla Süveyş Kanalı; gösterişli törenlerle Mısır Valisi İsmet Paşa zamanında 1869 yılında açıldı. Kanalın inşası ve töreninde izlenen politikalar, İngilizlerin Mısır’ı işgal etme sebeplerinden biri oldu. Osmanlı Devleti, I. Dünya Savaşı sırasında Süveyş Kanalı’nı geri alabilmek amacıyla 1. ve 2. kanal harekâtlarını düzenledi. Fakat bu harekâtlar başarısızlıkla sonuçlandı.

İngilizler, kanalın yapılmasına karşıydı ve inşaatı engellemek için çaba sarf ettiler. İngiliz yelkenlileri, ters rüzgâr nedeniyle Süveyş Kanalı’nı kullanamıyorlardı. İngiliz gemileri, Uzak Doğu’dan aldıkları malları Ümit Burnu’ndan dolaşarak İngiltere’ye taşıdığı için maliyetleri yüksekti. 1873’te İngiliz tüccarlar iflas etmeye başladı.

SÜVEYŞ KANALININ KAPANDIĞI OLAYLAR

Süveyş Kanalı bölgede yaşanan Arap-İsrail savaşlarından doğrudan etkilendi. 26 Temmuz 1956’da Mısır Cumhurbaşkanı Nasır “geleceğimizi ipotek eden emperyalistler” diye yaftaladığı Fransa ve İngiltere’nin kontrolündeki uluslararası konsorsiyomu ilga ederek Süveyş Kanalı millileştirdiğini duyurdu. Buna tepki olarak İngiltere ve Fransa, Kanalın kontrolünü Mısır’dan almak için İsrail’le gizli bir işbirliği içerisinde askeri harekat düzenledi. Süveyş Krizi olarak bilinen ve ABD’nin müdahalesi üzerine İngiliz ve Fransız askeri birliklerinin geri çekilmesiyle sona eren bu çatışma sırasında Kanal aylarca kapalı kaldı.

Arap-İsrail çatışması Haziran 1967’de yeniden alevlendi. İsrail ordusu savaş sırasında tüm Sina yarımadasını işgal edince Mısır ve İsrail arasındaki ateşkes hattı Süveyş Kanalı oldu. Mısır İsrail’i çekilmeye zorlamak ve üzerinde uluslararası baskı oluşturmak için Kanalı kapattığını duyurdu. Bu nedenle Kanal, Mısır ve İsrail arasında diplomatik bir anlaşma imzalanacağı Haziran 1975’e kadar kapalı kaldı.

Sonrasında 2004 yılına kadar Süveyş Kanalı hiçbir kapanma hadisesi yaşamadı. O yıl bir petrol tankeri olan Tropic Brilliance’ın karaya oturması yüzünden Kanal üç gün kapalı kaldı. 2006 yılında ise sert esen kum fırtınaları nedeniyle 93.000 tonluk bir kargo gemisi olan Okal King Dor karaya oturdu, ancak römorkörler, kargo gemisini sekiz saat içinde yüzdürmeyi başardılar. 2017’de OOCL Japonya adlı konteyner gemisi direksiyon dişlisi arızalandığı için Kanalı tıkadı. Fakat o hadise de sadece bir kaç saat sürdü.

SİSİ KANALI GENİŞLETTİ

Mısır Cumhurbaşkanı Abdülfettah es Sisi, Süveyş Kanalı’na paralel olarak 35 kilometrelik ek bir kanal yapılmasını ve mevcut kanalın 37 kilometrelik kısmının da genişletilip derinleştirilmesini istedi. İnşaat, 5 Ağustos 2014’te başladı ve 6 Ağustos 2015’te farklı ülkelerden devlet başkanlarının katıldığı bir törenle hizmete açıldı.

Süveyş Kanalı

2021 SÜVEYŞ KANALI KAPANMASI

23 Mart 2021’de Süveyş Kanalı, ultra büyük Golden sınıfı konteyner gemisi The Ever Given tarafından her iki yönde de trafiğe kapandı. Evergreen Marine tarafından işletilen gemi, kuvvetli bir kum fırtınası sebebiyle karaya oturdu. Karaya oturduktan sonra Ever Given yana dönerek kanalı tamamen kapattı. Dünya genelinde ham petrol ve LNG sevkiyatlarında aksamalar yaşandı. Kanalı yeniden açma çalışmaları devam ederken, kapalı kaldığı her gün dünya ekonomisi büyük yaralar alıyor.