Cumhuriyet’in 100’leri

2023 Cumhuriyet’in kuruluşunun 100’üncü yılı. Bu önemli yılda Türkiye topraklarında yetişen Cumhuriyet ile yaşıt edebiyatımızın ulu çınarlarını, 100’üncü yılını dolduran edebi eserleri ve beyaz perdeye yansıyan filmleri anıp hatırlamak istedik.

Cumhuriyet’in ilan edildiği ilk yıllarda, edebiyatçıların büyük çoğunluğu toplumsal sorunları odağına aldı. Ele aldıkları meseleleri de gerçekçi bir dille okurlara aktardı. Nesiller boyu yakın tarihimize, siyasi meselelere, iç yakan siyasi cinayetlere, ihtilallere, aşklara ve savaşlara onların hikayeleri üzerinden tanıklık ettik. Hayatımıza kattıkları roman karakterleri her birimizin unutulmazları haline geldi. Şimdilerde aramızda olmasalar da eserleriyle ölümsüzleşen Yaşar Kemal, Özdemir Asaf, Oktay Akbal Cumhuriyet’le yaşıt olan yazarlarımızdan. Hıfzı Topuz ise edebiyat ve tarihimizin yaşayan belleği…

Gazeteci yazar Hıfzı Topuz

Yüzyılımızın tanığı Hıfzı Topuz 25 Ocak’ta 100’üncü yaşını kutladı… Savaşlara ve birçok devrime tanıklık eden Topuz, yazı hayatımıza roman, öykü, anı ve araştırma-inceleme dallarında onlarca kitap kazandırdı.

Yazar Yaşar Kemal 6 Ekim 1923 yılında düyaya gözlerini açtı.

Cumhuriyet’in ilan edildiği yıl dünyaya gelen Yaşar Kemal, hem ölümsüz eserlere hem de “İnce Memed” gibi ölümsüzleşen roman karakterlerine imza attı. Nobel Edebiyat Ödülü’ne aday gösterilen ilk Türk yazar oldu. Defalarca aday gösterilmesine rağmen hak ettiği Nobel’i alamasa da adını hem gönüllere hem de dünya edebiyatına yazdırdı. “Bu toprakların Homeros”u olarak anılan Yaşar Kemal, Sait Faik’in dediği gibi “Türklerin en Kürdü, Kürtlerin en Türkü” oldu.

20 Nisan 1923 doğumlu Oktay Akbal, Uğur Mumcu ile

Cumhuriyet ile yaşıt bir başka isim de Oktay Akbal… Akbal, gazetecilikle birlikte öykü yazarlığına başladı. Bir yandan haberlere imza atarken, edebiyat dergilerinde de hikayeleri yayımlandı. Daha çok öykücülüğü ile tanınsa da roman, deneme, söyleşi, anı kitapları, günce türlerinde de eserler yazdı.

Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatının en önemli isimlerinden biri de Özdemir Asaf. Asaf hayata şiir gözüyle baktı. “Sana gitme demeyeceğim ama gitme, Lavinia”, “Yaşamak değil beni bu telaş öldürecek” gibi unutulmaz dizelerle insanlara şiir sevgisini aşıladı.

BİR ASIRLIK ROMANLAR

Halide Edib Adıvar’ın unutulmaz iki eseri Ateşten Gömlek ve Vurun Kahpeye de 100 yılı geride bıraktı. Kurtuluş Savaşı yıllarının anlatıldığı “Ateşten Gömlek” 1922 yılında İkdam gazetesinde tefrika edildi, bir yıl sonra ise kitap olarak basıldı. Ne var ki, “Ateşten Gömlek” isimli bir roman yazmak ilk önce Yakup Kadri’nin fikriydi. Halide Edib daha önce davranıp aynı ismi kullanınca kitabına Yakup Kadri’ye yazdığı açık mektup ile başladı. Mektubunda Yakup Kadri’den hem af diledi hem de teşekkür etti. Bu isimden niçin vazgeçemediğini de şöyle anlattı: “İsmin gücünün eserden sağlam olması benim kabahatim değildir. Benim ‘Ateşten Gömlek’i eğer zaman söndürüp bir tarafa atmazsa, Türk romanları arasında iki tane ‘Ateşten Gömlek’ olacak. Belki elli sene sonra bir kütüphane rafında yan yana oturacak olan bu iki kitap Hans Andersen’in masallarındaki gibi belki dile gelir, birbirlerine geçmiş günleri söylerler. Kim bilir, o uzak gelecekte Türk gençliğinin sırtındaki ‘Ateşten Gömlek’ ne kadar bizimkilerden başka olacaktır…”

Roman olarak basıldığı 1923 yılında Muhsin Ertuğrul yönetmenliğinde sinemaya da uyarlanan “Ateşten Gömlek”, Türk kadınlarının rol aldığı ilk sinema filmi oldu.

Ara Güler’in gözünden Halide Edip Adıvar.

Halide Edib’in ikinci romanı “Vurun Kahpeye” ise 1923 yılı sonlarında Akşam gazetesinde tefrika edildi. Basımı ise 1926 yılını buldu.

Türk edebiyatının en popüler romanlarından biri de Reşat Nuri Güntekin’in ‘Çalıkuşu’dur. 1922 yılında Vakit gazetesinde tefrika edilmeye başlanan roman, 1923’te kitap olarak yayımlandı. İstanbullu iyi eğitimli bir genç kadın olan Feride’nin Anadolu’daki öğretmenlik maceralarını anlatan ‘Çalıkuşu’, pek çok kez sinema, dizi ve tiyatroya uyarlandı.

Yine Güntekin’in 1923 yılında yayımlanan “Sönmüş Yıldızlar” hikayesi de 100 yaşına girdi.

YEĞENE AĞIT

Sâmi Paşazâde Sezâi’nin kaleme aldığı “İclâl” de Cumhuriyet ile yaşıt eserler arasında. 1923 yılında 14 yaşındayken ölen yeğeni İclâl’in adını taşıyan bu eserde yazar; İclal’e yazdığı bir mersiyeye, bir makaleye, hatırata, hikâyeye ve çeşitli gazetelerde çıkan yazılarına yer verdi.

Ercüment Ekrem Talu’nun öyküsü “Teravihten Sahura” ile ” Kan ve İman” isimli romanı da Cumhuriyet ile aynı yaştaki eserler arasında.

YÜZ YILLIK FİLMLER

“Ateşten Gömlek” 1923 yılında sinemaya uyarlandı. Aynı yıl Muhsin Ertuğrul tarafından beyazperdeye aktarılan bir diğer film de “Kız Kulesinde Bir Facia”ydı. Filmde, kuduz bir köpek tarafından ısırılmış oğlunu, fenerden atmak suretiyle öldürmek zorunda kalan fener bekçisi bir babanın öyküsü anlatıldı.

Yönetmen koltuğunda yine Muhsin Ertuğrul’un oturduğu ve aynı yıl çekilen bir diğer film ise “Leblebici Horhor”. Bu filmde mirasyedi Hurşit Bey ile Horhor adlı bir leblebicinin kızı olan Fadime’nin aşk öyküsü işlendi. Cumhuriyet ile yaşıt olan bu üç filmin yapımcılığını da “Kemal Film” yürüttü.