Wikipedia, 15 Ocak'ta 20. yaşını kutladı. Yolculuğuna mütevazı bir şekilde başlayan, günümüzde “dünyanın bilgi kaynağı” haline gelen Wikipedia tamamen ücretsiz ve herkesin erişimine açık bir şekilde yola devam ediyor.
Kıymetli ansiklopedi ciltlerini hurdacıların arabalarına düşüren “online ansiklopedi” Wikipedia, 15 Ocak’ta 20. yaşını kutladı. 20 yıl önce yolculuğuna mütevazı bir şekilde başlayan, günümüzde “dünyanın bilgi kaynağı” haline gelen Wikipedia, tamamen ücretsiz ve herkesin erişimine açık bir şekilde yoluna devam ediyor.
Eskiden evlerdeki kitaplıkların başköşesinde 12, 18 ya da 24 ciltlik Britannica’lar, Meydan Larousse’lar olurdu. Hatta gazeteler kuponla her türlü bilginin bulunduğu ansiklopedileri okuyucularına verir, ev halkı da Galapagos Adası’nda kaç çeşit hayvan yaşadığından Fiji adasındaki yerli halkın hangi dili konuştuğuna kadar akla hayale gelmeyecek bilgileri ancak evde bir ansiklopedi varsa öğrenirdi. Eğer evde ansiklopedi yoksa ödev yapmak isteyen öğrenciler kütüphanelere gider, görevliye hangi ansiklopedinin hangi cildini istediğini yazdırır, bir iki saatlik beklemenin ardından istediği kitaba ulaşırdı.
330 DİLDE, 55 MİLYON MAKALE
Yüzlerce yıl öncesinden değil, 20-25 yıl öncesinden bahsediyoruz. Ne zaman internet çıktı, mertlik bozuldu. Onlarca ciltlik ansiklopediler önce sahaflara, zamanla onlar da almaz olunca kilosunca ederi için hurdacılara satılmaya başladı. Artık evinde ansiklopedi kalan pek kimse yoktur herhalde. Var olan ansiklopedilerin en yeni baskısının da 2005’lerde kaldığını da hatırlatalım. Dünyanın her yerinde milyonlarca cilt kitabı kâğıt fabrikalarının hamur kazanlarına gönderen icadın adı ise Wikipedia. 15 Ocak’ta 20. kuruluş yıldönümünü kutladı. Artık kimse evinde, annelerin tabiriyle, toz yükü onlarca cilt bulundurmak zorunda değil. Elindeki cep telefonundan istediği konudaki bilgiye Wikipedia aracılığıyla erişiyor. Yaklaşık 300 dilde, 55 milyon başlık veya makale ile istediğiniz hemen hemen her bilgiye anında ulaşıyorsunuz.
İKİ KAFADARIN ÇILGIN PROJESİ
Çevrimiçi ansiklopedi mantığına dayanan Wikipedia, aslında internetin en büyük başarı öykülerinden biri. Hem de ilk günden beri internet dünyasının, cazip para kazanma amaçlı her türlü reklam girişimlerine hayır diyerek. Wikipedia’nın bu başarısının ardında Jimmy Wales adlı bir girişimci yatıyor. Wales, internetin sunduğu imkânları herkesin engelsiz ulaşabileceği, ücretsiz bir bilgi kaynağı oluşturmak için kullanmayı hedefler. Nupedia adlı bir web sitesi kurmuş olan Larry Sagner ile güçlerini birleştirirler. Online ansiklopedi fikrine çevresinden de destek bulunca, maddelerini yazmaya başlarlar. İnternet üzerinden yapılan “madde yazma” çağrısına çok sayıda gönüllü destek verir. Kısa sürede binlerce yazar, değişik kaynaklardan elde ettikleri, derledikleri bilgileri yüklemeye başlarlar.
SİSTEM GÖNÜLLÜ YAZAR-DENETMEN ÜZERİNE KURULU
Wales ve Sagner, ilk günden itibaren, gönüllülük esasına göre çalışan sistem için bir de kontrol mekanizması inşa eder. Tartışmalı makaleler inceleme altına alınır ve gerektiğinde düzeltmeler yapılır. Şu anda Londra’da yaşayan 54 yaşındaki Wales, hala Wikipedia evrenindeki en önemli beyinlerden biri. “Wiki” kelimesinin Hawaii dilinde “hızlı” anlamına geldiğinin altını çizen Wales, okuyucuya hızlı bilgi sunma amacıyla yola çıktıklarının altını çiziyor. Buldukları en önemli yeniliğin ise okuyucuların metinleri doğrudan düzenleyebilecekleri bir alan sağlamaları olduğunu belirtiyor.
BÜYÜMENİN SIRRI HERKESİN KATILABİLMESİ
Wales’e göre bu sıradışı fikir, o günlerde büyümeye başlayan “açık kaynak yazılım” topluluğundan esinlenerek üretildi. Bunun yanında, ademimerkeziyetçi bir organizasyon önemliydi. Wales, “O zamanlar kendimizi herkesin bir şeyler yazabileceği bir forum olarak organize etseydik, o kadar uzun süre dayanamazdık.” diyor.
FİLİPİNLİ VE İŞVEÇLİ BOTLAR SIRALAMAYI BOZUYOR
Wikipedia’da İngilizce 6.2 milyon madde veya makale bulunuyor. En çok madde olan ülkelerin, aynı zamanda ekonomik gelişmişlik açısından üst sıralarda yeralan ülkeler olduğunu da belirtelim. Bilgisayar botlarının otomatik makale ürettiği Filipin dili ve İsveççe ikinci ve üçüncü sırayı alıyor. O nedenle dördüncü sıradaki Almanca’nın sıralamadaki asıl yerinin ikincilik olduğunu söylemek çok da yanlış olmaz.
EN ÇOK KULLANILAN 13. WEB SİTESİ
Zengin sanayileşmiş ülkelerde, bir internet kullanıcısı Wikipedia sayfalarını ayda ortalama dokuz kez araştırıyor – bu da çevrimiçi ansiklopediyi İnternette en sık erişilen sayfalardan biri yapıyor. İnternetin en çok kullanılan ilk 15 sitesinden biri. Yaklaşık 300 dildeki makaleleriyle Wikipedia, dünyanın bir tür temel bilgi sağlayan kaynağı.
CİDDİ BİLGİ DE VAR, MAGAZİN DE
Ansiklopedinin büyük başarısı aynı zamanda karışımından da kaynaklanıyor: Bilgimizi bütünüyle tasvir ediyor. Ciddi bilgilerin yanında belki de sadece bulvar basını diyebileceğimiz mecralarda yer alabilecek maddeler, basılı bir ansiklopedide kendine yer bulamayacak başlıklar da bulunuyor Wikipedia’da. Bilgilerin güncellenmesinin yanında basılı eski ansiklopedilerden en büyük farkı da bu belki de…
3.5 MİLYON GÖNÜLLÜSÜ VAR
Wikipedia sürekli değişiyor, metinler düzeltiliyor ve güncelleniyor. Yaklaşık üç buçuk milyon gönüllü makaleleri yazıyor, düzenliyor ve gözden geçiriyor. Bunun için hiçbiri para almıyor. Yazarları ücretsiz çalışmaya iten temel içgüdü, telif hakkı, ödeme duvarı veya üyelik ücreti olmadan tüm dünyanın erişebileceği bir kaynak ortaya koyabilmek.
GELİRİ SADECE BAĞIŞLAR
Gönüllüler ordusunun arkasında, merkezi San Francisco’da bulunan nispeten küçük bir organizasyon var. Wikimedia Vakfı iyi 100 kadar geliştirici istihdam ediyor ve yıllık bağışlardan 120 milyon dolar elde ediyor. Bu parayı da sistemin sürmesi için kullanıyor. Bilgilerin saklandığı veri bankalarının güncellemesi, korunması başta olmak üzere teknik ihtiyaçlar için kullanıyor.
TIKLANMA DERDİ YOK
Tüm baskılara rağmen Wikipedia bugün hâlâ ticari değil, kâr amacı gütmüyor. Sistemin kurucusu Wales, “Bu model o kadar iyi çalışmasaydı, başka gelir kaynakları aramaya zorlanırdık. Bu bizim için sağlıksız olurdu. O zaman, mümkün olduğu kadar çok tıklama almaya çalışırsınız. O şekilde toplanan bilgi ne kadar sağlıklı olurdu bilemeyiz” diyor.
HATADAN MÜNEZZEH DEĞİL
Tüm denetlemeye karşın sistem kusursuz değil. Birçok dilde ve maddede hatalı bilgiler bulunuyor. Bunlar bazen dikkatsizlikten, bazen de sistemin açıklarını kullanmak isteyen kötü niyetlilerden kaynaklanıyor. Bazı yol kazalarına rağmen kalite kontrol sistemi nispeten iyi işliyor gibi görünüyor. En azından halkla ilişkiler şirketlerinin gizli reklamcılığı veya yanlış bilgileri boca etme şansı pek yok, bu tür girişimler zaman zaman yapılmış olsa bile.
YAZARLARDA ERKEK AĞIRLIĞI
Wikipedia kurucu ortağı Wales, mevcut sistemede kalite kontrolünü zayıflatmanın oldukça zor olduğunu söylüyor. Wales, “Yıllardır kaynaklarımızı sürekli ele alıyor ve tartışıyoruz. Kaynaklar ve onay bizim için çok önemli.“ diyor. Wikipedia’nın yıllardır en çok eleştiri alan bir noktası da, yazarların yaklaşık yüzde 90’nın erkek olması ve bunların çok büyük bir kısımının da batılı endüstriyel ülkelerden gelmesi. Wales, çeşitliliğin artması için sürekli çağrı yaptıklarının altını çiziyor.
AYLIK 1.7 MİLYAR ZİYARETÇİ
Sonuçta 15 Ocak 2001’de Jimmy Wales ve Larry Sanger tarafından başlatılan, adını “wiki” ve “ansiklopedi” kelimelerinin birleşmesinden alan Wikipedia bugün 300’den fazla dilde, 55 milyondan fazla maddesi ile dünyanın en büyük bilgi kaynaklarından birisi. Wikipedia’nın aylık tekil ziyaretçi sayısı ise 1,7 milyarı aşıyor.
TÜRKLER ÇOK GERİDE
Türkçe Vikipedi, yaklaşık 387 bin makaleyle en çok içeriğe sahip 31. site. Türk kullanıcılar Facebook, Twitter, Instagram gibi internet ortamlarında hem kullanıcı sayısında hem de nüfusa oranla kullanıcı sayısında ilk sıralarda olmasına rağmen, bilgi üreten Vikipedi’de çok gerideler. Bunun altında Vikipedi’nin kaynaklı bilgi üretmesi yatıyor.
Bir başka sebep de şu: Vikipedi bazı maddeleri sitesinden kaldırmadığı için Türkiye’de 29 Nisan 2017’den itibaren 991 gün kapalı kaldı ve bu durum siteye ilgiyi azalttı, kullanıcı alışkanlığı oluşmasını engelledi.
