Usûl tartışmaları ve hesap verilebilirlik ilkesi ile bağdaşmayan kararlar hükûmetin DEM hamlesinin etkili olduğu gerçeğini değiştirmez. Mudi günün sonunda parasını korumak için en rasyonel yatırım enstrümanı hangisi ise ona karar verecek. Dolar ve altın biriktirerek tasarruf etme alışkanlığı dün olduğu gibi yarın da devam edecek.
“Dövize endeksli mevduat (DEM)” diye bilinen kur korumalı TL mevduat kararı işler yolunda giderken alınmadı. Dolar/TL kuru günlük yüzde 5 ile yüzde 10 arasında değişen oranlarda artıyordu. 20 Aralık 2021 Pazartesi günü dolar 18,50 TL’ye kadar tırmandı. Herkesin “daha da yükselecek” diye döviz bürosuna koştuyordu. Ekonomik göstergeler, risk primi vs. artık teferruattan ibaretti.
Piyasalar yangın yerine döndü. Fırın ya da marketin fabrikaya sipariş ettiği unun fiyatı kamyon yolda iken yüzde 10 artıyordu. Muhtemelen DEM ya da benzer bir radikal karar alınmasaydı kur artışına bağlı enflasyon tsunamisi sebebiyle bugün Türkiye’de fırınlar bile ekmek satmayacaktı. Dövize hücum devam ettikçe dolar 30 TL’ye bile yükselebilirdi.
Benzer bir çöküş bütün sektörlerde imalat ve satış zincirlerini yerle bir edebilirdi. Türkiye’yi uçurumun kenarına getiren hükûmet “acil durum” frenine basarken kimsenin tahmin etmediği DEM’i icat etti.
1977’DE İPTAL EDİLEN DÇM İLE DEM BİRBİRİNDEN FARKLI
“İcat” diyorum; zira zannedildiği gibi DEM, 1967-1977 yılları arasında uygulanan dövize çevrilebilir mevduatın (DÇM) tozlu raflardan indirilmiş hâli değil. “Döviz” ve “mevduat” kelimeleri haricinde iki uygulama arasında herhangi bir benzerlik yok.
Kaldı ki DÇM, döviz taşımanın özel izne bağlı olduğu, ihracat gelirlerinin toplamının 1 milyar dolar bile etmediği ve Kıbrıs Barış Harekâtı sebebiyle Türkiye’nin ambargoya maruz bırakıldığı günlerde iptal edilmişti. 50 sene evvelki şartlara bakarak DEM’in başarısız olacağını iddia etmek erken verilmiş bir hüküm olur.
DEM’de vade sonunda tek cent bile döviz ödenmeyecek.TL üzerinden Merkez Bankası’nın belirlediği günlük alım-satış kurlarına göre mevduat hesabı açılmasına izin verildi. İlk dört günlük sonuçlar DEM’in tansiyonu düşürdüğünü gösteriyor.
Makalenin kaleme alındığı dakikalarda 1 Amerikan Doları 11,73 TL, euro 13,30 TL, İngiliz Sterlini 15,34 TL, İsviçre Frangı 12,48 TL ve 24 ayar altının gram fiyatı 684 TL idi.
DÖVİZ TALEBİNİ KISMAK İÇİN ŞOKE EDİCİ BİR HAMLE
Kur şokunun ortasında alınan DEM kararı biraz da nefes borusuna bir cisim kaçmış ve ölümle burun buruna gelmiş birinin nefes borusunun delinmesine benzetilebilir. Ağız ve burun yoluyla nefes alamayacak duruma gelen kişiyi yaşatmak için kalan sınırlı sürede en etkili ilk müdahale…
Vücutta tahribata yol açsa da hayat kurtaran bir müdahale oldu. Nitekim hukuk ve demokraside sıfırı tüketmiş ve döviz açığı katlanan bir ekonomide önce döviz talebini kısmak, akabinde bankalarda ve yastık altında muhafaza edilen döviz ve altın tasarruflarını menkul kıymete dönüştürmekten başka çare kalmamıştı.
TÜRKİYE UÇURUMUN KENARINDAN DÖNDÜ
İddia edildiği kadar “içi boş” bir yatırım enstrümanı olmayabilir. Nefes borusu tıkanmış Türkiye ekonomisi için ne yazık ki başka bir ihtimal kalmamıştı. Ekonominin uçurumun kenarına sürüklenmesinin tek sorumlusu var, o da hükûmettir.
Hükûmet hatalı kararlarının yol açtığı krizi en azından kontrol altına alabilmek için nefes borusunu deldi, ekonomi tekrar nefes alıp vermeye başladı. Ekonomi yeniden burun ve ağız yoluyla normal nefes alabilecek vaziyete getirilebilirse ezber bozan müdahale ile murat edilen maksat hasıl olur.
Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) lideri ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın tarz-ı siyaseti sebebiyle kalıcı olarak sıhhatine kavuşmuş bir ekonomi hoş bir hayalden ibaret. DEM ile zaman kazanan Erdoğan’ın hasarlı gemiyi seçim sandığının masaya konulacağı limana ulaştırmaktan başka bir önceliği olmadığı sır değil.
KATILIM BANKALARI DA DEM HESABI AÇABİLECEK
Muhtemelen seçime kadar DEM fiziki döviz talebini azaltacağı için döviz kurları yeni yörüngede dengelenecek. Bu sayede nefes alan Erdoğan seçim ekonomisine dönük “müjdeli” haberlerle önce küstürdüğü AKP seçmenini, akabinde kararsızları ikna etme derdine düşecek.
Erdoğan, DEM kararını sokaktaki vatandaşın ekmeğin fiyatını takip ettiği gibi dolar kurunu da takip ettiği gerçeğini bilerek aldı. İlk müdahale ile düşen döviz kurlarının yeniden tırmanmaması için ikinci safhada “Varlık Barışı” ismi altında kaynağı meçhul dövizler Türkiye’ye getirilecek. Sadece 10 ayda bavulla 15 milyar dolar getirildi.
Bu haberler de ilginizi çekebilir:
Tasarruf sahipleri DEM’i anlamaya çalışırken, önceki gün itibarıyla kamu bankaları dün de bazı özel bankalar DEM hesaplarını açmaya başladı. 24 Aralık 2021 tarihinden itibaren faizsiz bankacılık hizmeti sunan katılım bankaları da sisteme dahil edildi.
1.000 dolara tekabül eden bir DEM hesabı açan mudinin hesabına örneğin 10 dolarlık Merkez Bankası alış kuru üzerinden 10 bin TL yatırılacak. Vade en az 90 gün olacak. Kur farkı zararı oluşması hâlinde ilk ödeme 22 Mart 2022 tarihinde yapılacak. Vade sonunda dönem faizi olarak yaklaşık yüzde 4 nema almaya hak kazanan mudinin hesabına banka tarafından 400 TL yatıracak.
Üç ay sonunda doların 11 TL’ye çıkması hâlinde aradaki yüzde 10’luk fark da ayrıca hesaplanacak. 1 liralık kur farkına tekabül eden 40 lira Hazine tarafından mudinin hesabına aktarılacak. Kur aynı kalmışsa sadece dönem faizi ya da kârı hesaplanacak. Elde edilen kazancın stopajı ise (Gelir Vergisi kesintisi) yüzde sıfır.
VADESİNDEN ÖNCE PARA ÇEKEN BEDEL ÖDEYECEK
DEM’de en kritik nokta vade sonunu beklemeden paranı çekilmesi olacak. Vadesinden evvel hesap kapatıldığında düşük kur esas alınacak. Örneğin hesabın kapatıldığı gün dolar alış satış kuru 10 TL-9 TL şeklinde. Hesap açılış ve kapanışındaki düşük kur (9 TL) esas alınacak.
1.000 dolar karşılığı açılan hesapta mudiye 9 bin TL ödenecek. Vade bozdurmak isteyen anaparadan da kayba uğrayacak. DEM’in politika hedefine ulaşması ve vur/kaç yapılmasını engellemek için caydırıcı bir madde konulmasına şaşırmamak lazım.
DEM kararı verirken vade sonu beklenmediğinde kur artsa bile kur farkının, nemanın ve stopaj teşvikinin alınamayacağı hesaba katılmalı. Teşviklerin tek seferlik ya da belli bir tarihten önce döviz hesabı açanlar için geçerliği olduğuna dair iddialar doğru değil. Bankadaki döviz mevduatını bozdurup DEM’e geçmek isteyenler için 20 Aralık 2021 tarihinden önce hesap açtırmış olması gerekiyor.
İster mevduatın tamamını ister belli bir kısmını DEM’e taşımak isteyen mudiye bir defa bu hak tanınacak. TL getirip DEM hesabı açmak isteyen için herhangi bir alt/üst limit olmadığı gibi paranın en az 12 ay bloke edilmesi de söz konusu değil.
DEM’DE ÇARPICI AYRINTI: VADE SONUNU BEKLEMEYEN…
DEM’den Türkiye’de yerleşik gerçek kişiler (yurt dışında işçi, serbest meslek ve müstakil iş sahibi Türkiye vatandaşları dâhil Türkiye’de kanuni yerleşim yeri bulunan gerçek kişiler) faydalanabilecek. DEM hesapları için 3 ay, 6 ay, 9 ay ve 12 ay olmak üzere 4 farklı vade imkânı sunulacak.
Bankaların, DEM’e uygulayacağı asgari faiz oranı Merkez Bankası tarafından belirlenen bir hafta vadeli repo ihale faiz oranı (24 Aralık itibarıyla yüzde 14) altında olmayacak. Bankalarca uygulanacak azami faiz oranı ise asgari faiz oranının en fazla 300 bp üstünde belirlenebilecek.
Azami faiz oranı Hazine ve Maliye Bakanlığı’nca güncellenebilecek ve güncelleme tarihi ile sonrasında açılacak hesaplar için geçerli olacak.
DEM’de faiz hesaplamasının uygulama esası katılım bankaları açısından katılım bankacılığı esasları çerçevesinde uygulanacak.
Vade sonunda kur farkı sebebiyle bankalara ödeme yapılması gerekmesi hâlinde, bankalar tarafından ödenecek tutara ilişkin talepler Merkez Bankası’na iletilecek. Hazine tarafından ödenecek kısım TCMB tarafından bankalara aynı gün aktarılacak.
Çok daha çarpıcı bir ayrıntı daha var: Vade sonunu beklemeden sistemden çıkanlar için o günkü döviz alış kurundan hesap bakiyesi güncellenecek. Aradaki fark banka tarafından Hazineye aktarılmak üzere TCMB’nin ilgili TL hesabına aktarılacak.
Kur arttığında mudiye fark ödeyen Hazine erken vadede ayrılmaya karar verenden kurun düşmesi hâlinde aradaki fark kadar nemayı tahsil edecek. Sistem içinde dengeyi tesis eden bir müeyyide.
Pratikte karşılaşılan aksaklıkları giderecek kararlar sistemi daha efektif hâle getirecektir. Herkesin derdi müşterek: Kur belli bir dengede istikrara kavuşsun. Politika faizini artırmak döviz kurlarını aşağı çekebilirdi, ancak bu karar yüzdürülen krediler üzerinde hiç umulmadığı kadar ağır bir tahribata yol açacaktı. Bu defa şirket iflasları, hatta banka iflasları ile karşı karşıya gelinecekti.
VATANDAŞ DÖVİZ VE ALTIN ALMAKTAN VAÇGEÇMEYECEK
DEM’in giderek benimsenmesi hâlinde TCMB’nin brüt ve net döviz rezervleri artacak. Buna bağlı olarak döviz kurları istikrara kavuşacak ve enflasyon tekrar inişe geçecek. Böylesin kritik bir kararın son anda alınması ve vatandaşın tuzağa düşürülmesi başlı başına bir soruşturma konusudur.
Usûl tartışmaları ve hesap verilebilirlik ilkesi ile bağdaşmayan kararlar hükûmetin DEM hamlesinin etkili olduğu gerçeğini değiştirmez. Mudi günün sonunda parasını korumak için en rasyonel yatırım enstrümanı hangisi ise ona karar verecek. Dolar ve altın biriktirerek tasarruf etme alışkanlığı dün olduğu gibi yarın da devam edecek.
Masaya yeni bir yemek çeşidi geldi. Yemeğin tadına bakmadan hüküm verenlere uygulamaya dair soru işaretleri tam manasıyla giderilememişken bir günde 15 milyar TL’ye yakın DEM hesabı açıldığını hatırlatmakta fayda var.
————————
İletişim için:
[email protected]
Twitter: @turhanbozkurTV
YouTube: https://www.youtube.com/turhanbozkurt
Facebook: https://www.facebook.com/TurhanBozkurt/
