Diplomatik kriz söylemlerine rağmen Türkiye ile İsrail arasındaki ekonomik ilişkiler hız kesmiyor. İsrail Cumhurbaşkanı Herzog’un 9-10 Mart’ta Türkiye’yi ziyaretiyle ilişkilerde yeni bir sayfa açılması bekleniyor.
Türkiye ile İsrail ilişkileri normalleştirme yönünde yeni bir sayfa açıyor. İsrail Cumhurbaşkanı Yezhak Herzok 9-10 Mart tarihlerinde Türkiye’ye resmi ziyarette bulunacak. AKP iktidarında Tel Aviv ile ilişkiler inişli çıkışlı bir seyir izlerken Türkiye-İsrail ekonomik ilişkileri düzenli olarak arttı. Cumhurbaşkanı ve AKP lideri Recep Tayyip Erdoğan İsrail için zaman zaman ‘terör devleti’ tabiri kullansa da İsrail ile ticaret hiç hız kesmedi. Türkiye ile İsrail arasındaki ticaret hacmi AKP dönemini kapsayan 2002-2021 arasında yüzde 475 arttı. Peki, Türkiye-İsrail ekonomik ilişkileri ne durumda? Türkiye-İsrail ticaret hacmi yıllar içinde nasıl değişti?
TÜRKİYE-İSRAİL İLİŞKİLERİNDE YENİ BİR SAYFA AÇILIYOR
Türkiye-İsrail ilişkileri 30 Ocak 2009 tarihinde Davos Zirvesi’nde dönemin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan’ın “One Minute” çıkışı ve sonrasında Gazze’ye yardım götüren Mavi Marmara gemisindeki 10 Türk vatandaşının uluslararası sularda İsrail tarafından katledilmesinin ardından bozulmuştu. 2011 yılında iki ülke büyükelçilerini karşılıklı olarak geri çekmişti. 2016 yılında taraflar anlaşarak yeniden büyükelçi atamasına rağmen 2018 yılında yeniden büyükelçilerini karşılıklı geri çekmişti.
Cumhurbaşkanı Herzok’un Mart ayındaki ziyareti ile Türkiye-İsrail ilişkilerinde yeni bir sayfa açılıyor.
TÜRKİYE, İSRAİL’DEN 1 ALIYOR 3 SATIYOR
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre Türkiye’nin İsrail’e ihracatı 2002’de 0,86 milyar dolar iken 2021’de 6,14 milyar dolara yükseldi. İhracat kimi dönemlerde kısmi düşüşler yaşasa da kademeli olarak arttı. Türkiye’nin İsrail’den ithalatı ise 2002-2021 arasını kapsayan son 19 senede 0,54 milyar dolardan 1,94 milyar dolara çıktı.
AKP dönemini kapsayan 2002-2021 yılları arasında Türkiye’nin İsrail’e ihracatı yüzde 613 artarken İsrail’den ithalatı ise yüzde 256 artış gösterdi.
TÜRKİYE-İSRAİL TİCARET HACMİ AKP DÖNEMİNDE YÜZDE 475 ARTTI
Türkiye ile İsrail arasındaki ithalat ve ihracatın toplanması ile elde elde edilen dış ticaret hacmi AKP döneminde bazı yıllarda küçük düşüşler yaşasa da katlanarak arttı. Türkiye ve İsrail arasındaki dış ticaret hacmi 2002’den 2021’e kadar yüzde 475 arttı. Zaman içerisinde iki ülke arasında politik gerilimler yaşanmış olsa da bu ticarete yansımadı. 2013 senesinde ise ticaret hacmi ilk kez 5 milyar doları aştı. Son olarak 2020’den 2021’i içeren son bir yılda dış ticaret hacmi 5,97 milyar dolardan 8 milyar dolara yükseldi.
TİCARET HACMİ TÜRKİYE’NİN LEHİNE
Peki, bu ticaret kimin lehine işliyor? TÜİK verilerine göre, Türkiye’nin İsrail’e ihracatından bu ülkeden yaptığı ithalatını çıkarınca hesaplanan ticaret dengesi her zaman Türkiye’nin lehine göre. İki ülke arası ticaret dengesi 2002’den 0,32 milyar dolar Türkiye’nin lehine iken 2021’de bu sayı 4.2 milyar dolara kadar yükseldi.
TÜRKİYE, İSRAİL’İN EN ÇOK İHRACAT YAPTIĞI 8. ÜLKE
Ticaret Bakanlığı’nın yayınladığı verilere göre Türkiye, İsrail’in en çok ihracat yaptığı ülkeler sıralamasında 8. sırada. İsrail’in en çok ihracat yaptığı ülkeler şöyle: 1. ABD; 2. Çin; 3. İngiltere; 4. Hollanda; 5. Almanya; 6. Hindistan; 7. Belçika; 8. Türkiye; 9. Hong Kong; 10. Fransa.
TÜRKİYE, İSRAİL’E EN FAZLA DEMİR VE ÇELİK İHRAÇ EDİYOR
Ticaret Bakanlığı’nın Trademap’ten dayandırıldığı verilere göre Türkiye’nin İsrail’e 2020 yılında en fazla ihraç ettiği ürün ‘demir ve çelik’. Türkiye, 2020 yılında İsrail’e 727 milyon dolar demir ve çelik malzemesi ihraç etti. İkinci sıradaki ihracat kalemi ise 652 milyon dolar ile ‘motorlu kara taşıtları’.
Türkiye’nin İsrail’e ihraç ettiği diğer ürünler ise şöyle: Plastik ve mamulleri 352 milyon dolar; Makinalar, mekanik cihazlar ve aletler 245 milyon dolar; Demir veya çelikten eşya 230 milyon dolar; Elektrikli makina ve cihazlar 225 milyon dolar; Örülmemiş giyim eşyası ve aksesuarı 201 milyon dolar; Çimento, toprak, taş, tuz, kükürt, alçı, kireç 179 milyon dolar; Mücevher eşyası 148 milyon dolar; Mobilyalar, aydınlatma cihazları, prefabrik yapılar 144 milyon dolar ve diğer ürünler ise 1600 milyon dolar.
MAVİ MARMARA VE DİĞER KRİZLER EKONOMİYİ ETKİLEMEDİ
Uluslararası ilişkilerde genellikle iki ülke arasındaki politik ilişki, ekonomik ilişkilere de yansıyor. İki ülke arasında diplomatik kriz var ise ekonomik ilişkilerin ciddi şekilde gelişmesi çok beklenmiyor. Ancak iki ülke arasındaki tüm krizlere rağmen Türkiye-İsrail ekonomik ilişkilerinin bundan etkilenmediği görülüyor.
TÜRKİYE-İSRAİL DİPLOMATİK İLİŞKİLERİNDEKİ KRİZLER NELER?
Türkiye’de başta Cumhurbaşkanı Erdoğan olmak üzere birçok siyasi, İsrail’e karşı politik sorunları olduklarını zaman zaman dile getiriyor. Hatta Erdoğan, konuşmalarında İsrail’i ‘terör ülkesi’ ve işgalci ülke olmak ile suçluyor. Özellikle iki ülke arasındaki gerilim, 2010 yılında İsrail’in uluslararası sularda Gazze’ye insani yardım götüren Mavi Marmara’ya asker çıkarması sonucu 10 Türk vatandaşı katledilmesinden sonra iyice artmıştı. Peki Türkiye-İsrail arasında yaşanan diplomatik krizler neler oldu?
Davos’daki Dünya Ekonomik Forumu’ndaki panele Başbakan Recep Tayyip Erdoğan ve İsrail Cumhurbaşkanı Şimon Peres arasındaki gerginlik damgasını vurmuştu.
ARALIK 2008 DÖKME KURŞUN HAREKATI ve OCAK 2009 “ONE MİNUTE” KRİZİ
27 Aralık 2008’de İsrail Gazze’ye Dökme Kurşun Harekâtını başlattı. Saldırıda 2 bine yakın sivil öldü ve Erdoğan İsrail için “Devlet Terörü uyguladı” demişti. Saldırıdan bir ay sonra dönemin Başbakanı Erdoğan, Davos’ta dönemin İsrail Cumhurbaşkanı Peres’e “Siz öldürmeyi çok iyi bilirsiniz” demiş ve “One Minute” çıkışı ile forumu terk etmişti.
2010 MAVİ MARMARA KATLİAMI ve ALÇAK KOLTUK KRİZİ
Kurtlar Vadisi dizisinde MOSSAD ajanları çocuk kaçakçısı olarak gösterilmesi sonucunda Türkiye’nin Tel Aviv Büyükelçisi Oğuz Çelikkol, 2010 Ocak’ta İsrail Parlamentosuna çağrılmıştı. Dönemin İsrail Dışişleri Bakanı Yardımcısı Danny Ayalon, “Bizim yüksek, onun daha alçak bir koltukta oturduğuna, masada yalnızca İsrail bayrağı bulunduğuna ve bizim gülümsemediğimize dikkatinizi çekerim” şeklinde konuşması literatüre “Alçak koltuk krizi” olarak girmişti. İsrail’in Mavi Marmara gemisine 2010’da saldırması sonucu iki ülke arasındaki ilişki iyice gerilmişti. Fakat 2010-2011 senelerinde iki ülke arasındaki ekonomik ilişki ivmeli bir şekilde artışa geçti.
TÜRKİYE, SON ZAMANLARDA İSRAİL İLE BAĞLARI GÜÇLENDİRİDİ
Türkiye ve İsrail arasındaki ikili temas son zamanlarda iyice arttı. 2016 yılında dönemin İsrail Dışişleri Bakanlığı Genel Müdürü Yuval Rotem, üç İsrailli turistin hayatını kaybettiği terör saldırısı sonrası Türkiye’ye ziyarete gelmişti. Rotem’in yaptığı ziyaretten altı yıl sonra ilk İsrail’den üst düzey bir yetkili 2022 Ocak ayında Türkiye’yi gizlice ziyaret etti. İsrail Dışişleri Bakanlığı Genel Direktörü Alon Ushpiz, Ocak ayında gizlice Türkiye’ye gelerek Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın ile bir araya geldi. Bu görüşme yaklaşık bir ay sonra İsrail basınına sızdı.
Türkiye-İsrail turizm ilişkileri: İsrail’den ne kadar turist geliyor?
İsrail’den Türkiye’ye “çok gizli” ziyaret
Erdoğan: Türkiye-İsrail ilişkileri bölgemizin istikrarı için hayatidir
Daha sonrasında İsrail Cumhurbaşkanı Yezhak Herzog’un, 9-10 Mart’ta Türkiye’yi ziyaret edeceği açıklandı. Açıklamadan sonra Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın ve Dışişleri Bakan Yardımcısı Sedat Önal, Filistin lideri Mahmud Abbas ile görüşmek için Kudüs’e gitti. Türk heyeti İsrail ziyaretinde İsrail Cumhurbaşkanlığı ve Dışişleri Bakanlığı yetkilileriyle bir araya geldi. İsrail Cumhurbaşkanı Herzog’un heyeti sıcak karşıladığı belirtildi. Ayrıca 11-13 Mart 2022 tarihlerinde planlanan Antalya Diploması Formu’na İsrail Dışişleri Bakanı Yair Lapid de davet edildi.
