Çevirmen, okur için adeta anahtar gibidir, ona dünya edebiyatının kapısını aralar. Bilinçli okur hangi eseri hangi çevirmenden okuyacağını bilir. Hatta çevirmen yolu gözleyen okurlar da vardır. Gelgelelim ‘çevirmen’ denilince Türkiye’de akla ilk gelenler, pek de iyi şeyler olmaz nedense: Okuduğu eserin çevirmenini bilmeyen hatta umursamayan okurlar, yayımladığı eserin çevirmeninin adına kitapta yer vermeyen yayıcılar, ekonomi kötüye gittiğinde çevirmenin içler acısı ücretini daha da kısarak yayınevini kurtarmayı düşünen patronlar, kopyala yapıştır ‘müstear çevirmen’ler, birbirinden çeviri ‘intihal’ edip adını yazan, ayıbı ortaya çıkınca okurdan özür dahi dilemeyen sözümona çevirmenler…
Çeviribilimin ve çevirmenin önemini hatırlatan güzel şeyler de olmuyor değil. Boğaziçi Üniversitesi Çeviribilim Bölümünün doktora programında Şehnaz Tahir Gürçağlar’ın rehberliğinde başlayan “Türkiye’de Kadın Çevirmenler” başlıklı çalışma, iki kapak arasına girdi. Kelimelerin Kıyısında: Türkiye’de Kadın Çevirmenler (İthaki Yayınları) adlı kitap konusu açısından Türkçede bir ilki temsil ediyor. Zaman içerisinde farklı akademisyenlerinde katkı sağladığı çalışma Halide Edip Adıvar’dan Azra Erhat’a, Adalet Cimcoz’dan Pınar Kür’e cumhuriyet tarihinin özellikle birinci ve ikinci kuşağının önde gelen kimi yazılı ve sözlü çevirmenlerini kapsıyor.
Portreleri sunulan isimlerin çeviriyle kurdukları ilişkileri somut bir tarihsel-kültürel bağlam içinde, sosyolojinin ve çeviribilimin gözünden inceleyen makalelerden oluşan bu derleme, dünyanın edebi ve kültürel birikimini bu topraklara taşımış kadın çevirmenlerin görünürlüğünü vurgulamayı, haklarını teslim etmeyi amaçlıyor.
İKİNCİLLİK DEĞİL ÜRETKENLİK
Feminist çeviribilim araştırmalarına göre tarih boyunca çevirmenlik genellikle erkeğin ‘özgün’ ve ‘birincil’ olarak görüldüğü bir dünyada ‘ikincil’ ve ‘kadın’ olarak nitelenmiştir… Bu derlemede yer alan kadınların çevirmen kimlikleri bu metaforu doğrular gibi görünse de aslında onu tam tersine çevirdiğini belirten Şehnaz Tahir Gürçağlar şöyle devam ediyor: “Çevirinin ikincil değil, birincil rol üstlendiği bir kültürel ortamda onun yenilikçi ve dönüştürücü gücünü edebiyatın farklı türlerine ve toplumsal yaşama taşıyan bu kadınlar ikincilliğin değil, olsa olsa üretkenliğin simgesi olabilir.”
Kitapta 16 kadın çevirmene yer verilmiş: Halide Edip Adıvar, Sabiha Sertel, Seniha Bedri Göknil, Azra Erhat, Melahât Togar, Adalet Cimcoz, Mîna Urgan, Güzin Dino, Nihal Yeğinobalı, Gönül Suveren ve Gülten Suveren, Tomris Uyar, Pınar Kür, Belgin Dölay, Fatma Artunkal, Zeynep Bekdik.
Şehnaz Tahir Gürçağlar tarafından derlenen Kelimelerin Kıyısında: Türkiye’de Kadın Çevirmenler bugünden itibaren raflarındaki yerini alıyor.
