Otokratların silahı sosyal medya: Parayla mavi tik trollere yaradı

Geçtiğimiz aylarda çekişmeli bir seçim sürecinin ardından mağlup olan Brezilya’nın popülist ve sağcı lideri Bolsanora taraftarları hükümet binaları işgal etti. Bir anda ortaya çıkan kaos nedeniyle dünyanın en büyük demokrasilerinden birisi yıkılmanın eşiğine geldi. Yaşananlar, iki yıl önce ABD Kongre Binası’na yapılan saldırıyı andıyordu. Dünyanın ne büyük demokratik ülkelerinde, demokrasinin kalbi sayılan kongre ve meclise saldılaranlar sosyal ağlar üzerinden örgütlenirken, baskınlarında yayılmasında sosyal medyada yayılan görüntüler büyük rol oynadı. Teknoloji şirketleri provokatörlük yapılan birçok hesabın ya erişime kaptıldığnı ya da silindiğini iddia etseler de, iş işten geçmişti. Peki, otokratların sosyal medyayı nasıl kullanıyor ve bunun bir silah gibi kullanmasında teknoloji şirketlerinin nasıl bir payı var?

KOMLO TEORİLERİ “MAKBUL BİLGİ” GİBİ YAYILIYOR

Sosyal medya üzerinden doğrudan veya dolaylı olarak nefret söylemi içeren mesajlar ve komplo teorileri, seçimleri manipüle etmek, mağlup olduklarında da sonuçları ortadan kaldırmak için dünyanın dört bir yanındaki popülistler ve otokratlar tarafından giderek daha çok kullanılıyor. Eski Facebook çalışanı iki yıl önce şirket içindeki yanlış uygulamaları dünyaya duyuran Frances Haugen de bu konularda uyarmıştı. Grup içinden sızdırdığı binlerce belgeyle 2021 sonbaharında dünya çapında bir sansasyon yaratan Haugen, çok ciddi iddialarda bulunmuştu: Meta’nın Facebook başta çok güçlenen platformları dünya çapında insanları ve demokrasileri tehlikeye atabilir. Aslında grup tam olarak nerede, ne tür zararlara yol açtığının farkında ama parayı, demokrasi ve ülkelerinde refahından önde tuttuğu için povokatör hesaplara dokunulmuyor.

SİLİNDİ DENİLEN HESAPLAR SİLİNMEMİŞ

Haugen’in sızdırdığı belgeler ışında bir inceleme yapan WDR, NDR televizyonlarından ve Süddeutche Zeitung gazetesinden Alman gazeteciler koaliyosyonu, silindiği veya kapatıldığı iddia hesapları yeniden mercek altına aldı. Yapılan analize göre, Facebook çalışanlarının yıllar önce çeşitli kategorilerde zararlı olarak listelediği çok sayıda grup, ağ veya hesabın hala aktif olduğunu ortaya koydu. Yani, Facebook veya onun üst kuruluşu Meta, iddia ettiği gibi bu hesapları ne silmiş ne de engellemişti.

3 MİLYAR İNSANI 40 BİN KİŞİ İZLİYOR

Bu araştırmanın iki yıl önceki uyalarının ne kadar önemli olduğunu ortaya koyduğunu belirten Frances Haugen, Meta ve bağlı şirketlerin yıllardır dezenformasyon alanına çok az yatırım yaptığının altını çizdi. İddiaları reddeden Meta, güvenlik sektöründe dünya çapında 40 bin çalışanları olduğunu ve sadece 2022 yılında 5 milyar dolarlık yatırım yaptıklarını iddi ediyor. Ancak bu kadar çalışan ve bütçe, dünyanın en büyük platformu olan ve aktif üç milyar kullanıcıdan gelen gönderi ve video seli için hala yeterli değil.

BREZİLYA BASKINLARI FACEBOOK’TA ORGANİZE EDİLDİ

Yeterli olmadığı, seçimlerde mağlup olan eski Brezilya Başkanı Bolsonaro destekçilerinin başkentte hükümet binalarını basmasından bir kez daha görüldü. Saldırılar, Facebook da dahil olmak üzere sosyal ağlarda başlatıldı ve organize edildi. Facebook, Brezilya seçimleri sırasında sürekli olarak kural ihlalinde bulunan içeriği sildiğini iddia ediyor. Ancak, bu konuda yetersiz kaldıkları da açıkça görülüyor.

BAKÜ’NÜN SAHTE HESAPLARI

Eski Facebook çalışanı Sophie Zhang, 2019’da Facebook’ta sahte isimlerle propaganda yapan siyasi aktörlere çok sayıda sahte hesabı ortaya çıkarmıştı. Zhang’a göre örneğin, Azerbaycan hükümetinin on binlerce sahte hesabı vardı. Ellerindeki bu gücü, ülkedeki muhalifleri ve hükümeti eleştirenleri yok etmek için kullanıyorlardı. İddiaları kabul eden Facebook, çok sayıda sahte hesabın silindiğini belirtirken, Azerbaycan iktidar partisi de sahte hesaplar kullandığını reddediyor. Buna karşılık Zhang, WDR/NDR muhabirleriyle röportaj yaparken, Azerbaycan ile ilgili haberler içeren bir Facebook sayfasında, kendiliğinden aynı kalıba göre çalışan çok sayıda sahte “bot” Azerbaycan hesabını gösterdi.

RUS KARA PROPAGANDASI TAM GAZ

Facebook, gerçek olmayan hesaplarla mücadele etmenin grup için bir öncelik olduğunu vurguluyor. Rus trollerinin sahte hesaplarla 2016 ABD seçim kampanyasına büyük ölçüde müdahale etmesinden sonra, Facebook yöneticileri benzer girişimleri durdurmak için mümkün olan her şeyi yapacağına dair güvence vermişti. Ancak Facebook’da yapılacak basit bir araştırma, trol fabrikaları ve sahte hesaplarıyla Rus kara propagandasının devam ettiğini gösteriyor.

TEK ÖNCELİKLERİ PARA

Facebook ifşacısı Frances Haugen’e göre, sorunun özünde şirketin iş modeli yatıyor. Zira Facebook, reklamverenlerin potansiyel müşterilere hedefli bir şekilde ulaşması için kullanabilecekleri kişiselleştirilmiş reklamlar satıyor. Bunu yapmak için, kullanıcılarından mümkün olduğu kadar çok kişisel veri topluyor. Kullanıcılar platformda ne kadar uzun süre kalırsa, Facebook reklam satışları için o kadar fazla veri topluyo ve böylece daha fazla kar elde ediyor.

ALGORİTMA BAĞIMLILIK YAPIYOR

Facebook’un algoritması, insanların platformda özellikle uzun süre kalmalarını sağlamak için insanların en çok tepki verdiği şeyi yani duygusal içerikleri öneriyor. Buna sıklıkla nefret söylemi, komplo teorileri ve yalanlar da dahil oluyor. Araştırmalara göre Facebook’ta sahte içerik, gerçek içeriğe göre on kat daha fazla erişim alıyor. Gerçeklerden daha duygusal olan yalanların dikkat çekme ihtimali, gerçeklerden daha yüksek olduğu için, popülist ve radikal liderler, bu durumu istismar ediyorlar.

ESKİ ALGORİTMAYA GERİ DÖNDÜLER

New York Times gazetesinin incelemesine göre, önceki seçimde yaşanan skandal nedeniyle Kongre’de ifade vermek durumunda kalan Facebook yöneticileri, tepkiler nedeniyle 2020 ABD seçimlerinden önce kullandığı algoritmayı değiştirdi. Böylece daha doğru haberlerin yeraldığı kaliteli medyadan gelen bilgileri öne çıkarmaya başladı. Artık Facebook’ta daha az yanlış bilgi vardı. Ama aynı zamanda kullanıcı sayıları da düştü, platformda daha az etkileşim oldu. Gelirlerinin azalmasına dayanamayan şirket, seçimden sonra kutuplaştırıcı içeriği destekleyen eski algoritmaya geri döndü. Yani şirket isterse, zehirli içeriği engelleyebilecek imkana ve güce sahipti ancak tamamen ticari kaygılarla eski tezgahı yeniden kullanmakta bir mahsur görmediler.

TRUMP’IN HESAPLARI YENİDEN AÇILDI

Seçimlerden sonra, radikal Trump destekçileri Facebook’ seçimlerin çalındığı iddiasıyla kurulan gruplarda yalanlar üzerinden büyük bir nefreti organize ettiler ve biraraya geldiler. 2 ay süren nefret tohumlarının ekilmesinin ardından başkent Wahington’u savaş alanine çevirip, Kongre Binası’na saldırdılar. Yaşananlar karşısında paniğe kapılan Facebook, önce Donald Trump’ın hesabını bloke etti, ardından da Kongre Binası’na saldırı çağrısında bulunan içeriği kaldırıldı.

AVRUPA BİRLİĞİ ENDİŞELİ

Yaşananlardan ders çıkan Avrupa Birliği, 2022 baharında Facebook ve benzeri büyük platformları kapsamlı bir şekilde düzenlemeyi amaçlayan Dijital Hizmetler Yasası’nı çıkardı. Buna göre teknoloji şirketlerinin yasa dışı içeriği hızlı bir şekilde silmesi gerekiyor, aksi takdirde yüksek para cezalarıyla karşılaşma riski bulunuyor. Bunun yanında şirketlerin algoritmalarını, talep halinde bilim adamlarına açması da gerekiyor.

EN BÜYÜK TEHLİKE: KİŞİSELLEŞİRİLMİŞ REKLAMLAR

Ancak AB’nin çıkardığı yasada kişiselleştirilmiş reklam yasağı konusunda bir adım atılmıuyor. Popülist liderlerin, özellikle seçmenlere aşırı duygu yüklü mesajlar ve komplo hikayeleri göndermek için kişiselleştirilmiş reklamları kullandığı biliniyor. Kişiselleştirilmiş reklamcılığın yasaklanması, teknoloji devlerinin iş modellerini ve bununla birlikte milyarlarca dolarlık satışlarını kalbinden vuracak bir adım. Oylama öncesinde yaşanan eşi benzeri görülmemiş lobicilik kampanyası sonrasında, bu önlem paketten çıkarılıyor.

TRUMP MESAJ ATMAYA BAŞLAYABİLİR

Facebook, Kongre baskını sırasında kapattığı Donald Trump’ın hesabını açtı. Elon Musk’ın satın almasından sonra Twitter da, Trump’ın dondurulan hesabını erişime açtı. Gözlemciler, 2024 seçimleri için adaylığını ilan eden Trump ve kampanya ekibinin, yine dezenformasyon amaçlı propaganda taktiklerine başvurmasından endişe ediyor.

PARAYLA MAVİ TİK TROLLERE YARADI

Musk’ın Twitter’i satın alması ve parayla mavi tik satışına başlaması, sivil haklar savunucularını endişelendiren gelişmelerin başında. Musk, giderleri kısma planı çerçevesinde yasadışı, ahlak dışı, ve hukuk dışı içerikleri silen ekibin önemli bir kısmını işten çıkardı. Twitter’in gündem oluşturmada etkili olduğu ülkelerde bugüne kadar sahte isimlerle faaliyet gösteren troller, şimdi mavi tikli trol olarak faaliyet göstermeye başladı. Gezi olaylarında sosyal medyanın etkisini gören AKP hükümeti, 2014’te 8 bin kadrolu elemanın hükümetin lehinde propagan yapılmasını için istihdam edildiğini açıklamıştı. Bu rakamın daha sonra özellikle belediyelerin istihdam ettiği binlerce trol ile büyük bir rakama ulaştığı bildiriliyor. Yaklaşan cumhurbaşkanlığı seçimleri öncesinde hükümet, orta yaş ve üzeri seçmenler için Facebook, genç ve şehirli seçmenler için Twitter, Instagram ve Tiktok’ta kampanyalar planlıyor.