İran’daki protestolar bu sefer farklı mı?

İran’da rejime yönelik protestolar şiddetlendi. Bu sefer bir genç kadının polis tarafından dövülerek öldürülmesinden sonra başlayan tepki seli büyüyor. Peki, şiddet dozu artan eylemler geçtiğimiz yıllarda benzerleri görülen ayaklanmalardan farklı mı?

EMİR KORKMAZ 25 Eylül 2022 HABER ANALİZ

İran'da Mahsa Amini'nin öldürülmesi sonucu başlayan gösteriler devam ediyor. (FOTOĞRAF: AFP)

İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, 2021 yılındaki seçimlerden bu yana ilk büyük, uluslararası yüz yüze konuşmasını geçen hafta çarşamba günü New York’taki 77. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’na hitap ederken yaptı. Reisi’nin konuşması İran’a karşı uygulanan ‘’çifte standardı’’ kınamaya ve ABD’nin önceki başkanı Donald Trump döneminde, 2018’de imzalanan Kapsamlı Ortak Eylem Planı’ndan (JCPOA) tek taraflı olarak çekilmesini merkeze almıştı. Reisi’nin konuşmasında hiç bahsi geçmeyen ise, bir süredir İran’da devam eden protestolardı. İran’da son yıllardaki en şiddetli huzursuzluk dönemine dair konuşmada en ufak bir işaret yoktu.

AHLAK POLİSİ DÖVEREK ÖLDÜRDÜ

Bu protestoların kıvılcımını başlatan, 22 yaşındaki İranlı Kürt Mahsa Amini’nin ölümü daha doğrusu öldürülmesiydi. Amini, geçen hafta saçlarını gerektiği gibi örtmediği ve başörtüsü yasasını ihlal ettiği için ahlak polisi tarafından tutuklanmıştı. Gözaltındayken polisin dövdüğü Amini, geçirdiği ölümcül bir kafa travmasının ardından hastaneye kaldırıldı ama aldığı darbelerin sonucunda hayatını kaybetti. İranlı yetkililer ve devlet medyası ise, Amini’nin onu komaya sokacak bir kalp krizi geçirdiğini, ardından da öldüğünü iddia ediyor.

ÜLKENİN DÖRT BİR YANINA SIÇRADI

Genç kadının polis gözetimindeyken ölmesine halk hızlı ve şiddetli tepki verdi. İran’dan sosyal medyaya yüklenen protesto vidolarından başörtülerini yakan kadınlar gözlendi. Protestocular derhal rejimin devrilmesi son verilmesi çağrısında bulundu. Devam eden protestoları takip eden insan hakları grupları şu ana kadar en az 50 kişinin öldürüldüğünü söylüyor. İran hükümeti, huzursuzluğa internet erişimini ve sosyal medya platformlarını kullanma imkanını kısıtlayarak cevap verdi, ancak protestolardan gelen videolar yine de dünya çağında viral oldu.

DEFALARCA ŞİDDETLE BASTIRILDI

Halkın huzursuzluğuyla karşılaşmak, İran rejimi için bir ilk değil. Son birkaç yılda, ülkenin değişik yerlerinde yükselen enflasyon veya içme su kalitesi gibi toplumu ilgilendiren konuları odak alan ve ekonomik adaletsizliklere itiraz eden birçok protesto patlak verdi. Bu eylemlerin genellikle cumhurbaşkanlığı seçimlerinden hemen sonraya rastlaması ise dikkat çekiyor. Mesela 2009 yılında ‘Yeşil Hareket’ olarak bilinen protestolar, seçimlerdeki yolsuzluk ve oylamada usulsüzlük iddialarına rağmen Mahmud Ahmedinejad’ın zafer ilan etmesinin ardından patlak vermişti. Çok sayıda protestocunun hayatını kaybettiği gösteriler, rejimin sert uygulamalarıyla kanlı bir şekilde bastırılmıştı. Yani İran rejimi 20 yılı aşkın iktidarında defalarca benzer protestolarla karşılaştı ve her seferinde sertlik kullanarak bunları bastırdı.

DÖRT ÖNEMLİ FARK VAR

Ancak İran’ı yakından takip eden batılı gözlemciler arasında, geçen haftaki protestoların öncekilerden daha farklı ve önemli olduğuna dair bir inanç var. The Washington Post’a konuşan Boston College’da sosyoloji ve uluslararası ilişkiller hocası Mohammad Ali Kadivar, ‘’Mevcut protesto dalgası geçmişteki protestolardan cesaret alıyor, ancak bazı önemli şekillerde onların ötesine geçiyor’’ diyor. Kadivar’a göre, bu protestoları öncekilerden ayıran dört önemli faktör şöyle: Kadınların başı çekmesi, ülkenin dört bir yanında yaşayan önde gelen İranlıların konuşması, protestolara tipik olarak katılmayan birçok İranlının kadınlar ve üniversite öğrencileri ile dayanışma içinde olması ve protestolar etnik bölünmeleri ortadan kaldırması.

YİNE SEÇİM SONRASI İSYANI MI?

İran’ın dört bir yanında gözlenen yoğun tepki, Reisi’nin seçildiği tartışmalı bir seçim ve muhaliflere karşı baskıların arttığı bir dönemde geldi. Genç Amini’nin polis tarafından dövülerek öldürülmesi, İranlıların yıllardır şikayet ettiği birçok adaletsizliğe karşı isyanın fitilini ateşledi. Reisi’nin geçen yılın Ağustos ayındaki seçimi, tüm potansiyel reformist rakiplerinin diskalifiye edilmesinden sonra olmuştu. Muhafızlar Konseyi 2016’dakinden üç kat daha fazla adayı yarıştan diskalifiye etti. Bunun yanında seçimlere katılım tarihin en düşük oranlarını gördü. Başkanlık seçimi adeta, İran siyasetindeki ılımlı unsurların daha sistematik bir şekilde dışlanmasının bir göstergesi ve halkın buna sessiz protestosuna sahne oldu. Dahası, seçilen Reisi, 1980’lerde, beş bin siyasi mahkumun idamını emreden bir rejim komitesinin üyesiydi, yani en ufak bir reforma en uzak isimdi.

‘REJİM DAHA GERÇEK YÜZÜNÜ GÖSTERMEDİ’

Bazı İran gözlemcileri bu seferki protestolaroın farklı olduğunu savunurken, bazıları da hükümetin protestoculara yönelik şiddetli baskısını henüz tam olarak uygulamaya koymadığına dair endişelerini seslendiriyor. Tanınmış İran uzmanı, İran asıllı Trita Parsi, “Bu rejimin kendi işi. Rejim, reformları engelleyerek, İran’ın siyasi yelpazesini daraltarak ve özgürlükleri daha da sınırlandırarak, bir yandan da yolsuzluğu, baskıyı ve kötü yönetimi sürdürürken, insanları reform yerine isyanı seçmeye zorluyor. Böylece onları bastırmak için bahaneleri olsun ama korkarım henüz rejimin baskıcı gücünü daha görmedi. Reisi’nin olayların yükseldiği anda New York’ta olması nedeniyle, güvenlik güçleri açıktan şiddet kullanmadı” diyor.

DİNİ LİDERİN HASTALIĞI İDDİALARI

Bazı gözlemciler ise bu protestoların, dini lider Ayetullah Ali Hamaney’in hasta olduğuna dair sızan raporların hemen sonrasında gelmesine dikkat çekiyor. Her ne kadar dini lidere yakın kaynaklar bu haberlere itiraz etse de, Hamaney’in 83 yaşında olduğu dikkate alınınca, protestoların muhtemel yeni dini liderin seçimlerini de ilgilendirdiği söyleniyor.


 

İran’ın kapalı yapısı ve protestolara sert tepkiler verme geçmişi nedeniyle, başlayan gösterilerin ne kadar devam edeceğini ve nasıl sonuçlanacağını kestirmek bugün itibariyle güç ancak yaşananlar bir dip dalganın varlığını bugüne kadar görülmemiş bir şekilde ortaya koyuyor.

Takip Et Google Haberler
Takip Et Instagram