Dağlık Karabağ'da sorunun çözümü için AGİT çerçevesinde yıllardır devam eden görüşmelerden hâlâ sonuç alınmış değil. 1994’ten bu yana Karabağ ve Azerbaycan-Ermenistan sınırında ateşkes ihlalleri yaşanıyor, iki taraf da ihlalleri karşı tarafın başlattığını iddia ediyor.
Dağlık Karabağ’ın Şuşa kentinde Azerilerden kalan yapılardan bazıları ayakta. (FOTOĞRAFLAR: SELAHATTİN SEVİ)
Azerbaycan ve Ermenistan arasında yıllardır çözülemeyen, bölgenin istikrarını tehdit eden Dağlık Karabağ (Yukarı Karabağ) sorunu son günlerde yaşanan sıcak çatışmalarla tekrar dünya gündemine geldi.
Peki, Dağlık Karabağ sorunu nedir? Nasıl ortaya çıktı?
Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra nüfusunun çoğunlukta olduğu Ermeniler tarafından tek taraflı olarak 1991’de yapılan ve bölgedeki Azerilerin boykot ettiği referandumun ardından Dağlık Karabağ bağımsızlığını ilan etti. Öte yandan Ermenistan, 1992 yılında Hocalı katliamının da yaşandığı olayların ardından Azerbaycan topraklarının yüzde 20’sini işgal etti. Bu topraklar bugün “7 rayon” olarak adlandırılan; Azerbaycan’ın “işgal”Ermenistan’ın “güvenlik bölgesi” olarak tanımladığı bölgeler. Ayrıca, Ermenistan dahil hiçbir ülkenin resmen tanımadığı Dağlık Karabağ’da hiç Azeri yaşamıyor.
Karabağ sınırına yakın bölgede Ermenistan askerleri eğitim yapıyor
DÜNYA DAĞLIK KARABAĞ’I AZERBAYCAN’IN PARÇASI OLARAK GÖRÜYOR
Avrupa Komisyonu Azerbaycan ve diğer ülkeler gibi Karabağ’ı Azerbaycan’ın bir parçası olarak görüyor. 1994 yılında ateşkes ilan edildikten sonra AGİT (Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı) çerçevesinde müzakereler sürse de fiili durumda herhangi bir gelişme olmadı.
DAĞLIK KARABAĞ’A NASIL GİDİLİR?
Karabağ’a ulaşım sadece Erivan üzerinden yapılabiliyor. 330 kilometrelik Erivan-Hankendi (Stepanakerd) yolu 6 saat sürüyor. Ermenistan-Azerbaycan sınırında bir geçiş noktası var. Ermenistan vatandaşları vizesiz giriş yapabilirken, gazeteciler dahil yabancıların Ermenistan’daki Karabağ yönetimi temsilciliğinden vize almaları gerekiyor.
AZERİLERDEN GERİYE NE KALDI?
Dağlık Karabağ ve işgal altındaki topraklar, siyasi ve ekonomik olarak Ermenistan’ın uzantısı halinde. Yol üzerindeki ilk Azeri köyü Zabuk’a Ermeniler yerleşmiş. Aralarında Gürcistan’dan getirilenler de bile var. Laçin kentinde de durum farksız. Şehirde önceki savaşlardan kalma tahrip edilmiş tank ve askerî araçlar dışında Azerilerden hiçbir iz yok.
140 binden fazla insanın yaşadığı Karabağ’ın en büyük kenti Hankendi (Stepanakert) sokaklarında dolaşırken eğer bir markete girerseniz raflarında Türkiye’den gelen ürünleri görebilirsiniz.
Laçin kenti Dağlık Karabağ’ın Ermenistan sınırına en yakın kenti.
Şuşa şehri de harap durumda. Savaştan önce Şuşa’da 12-13 bin Azeri ile 4-5 bin arasında Ermeni’nin yaşıyordu. Kentteki üç büyük camiden birinin kapısı ve pencereleri kapatılmış, yıkık minaresiyle öylece duruyor. Diğer ikisinin de bahçesinde insan boyunda otlar bitmiş. Çatıları ve içi harap halde, çinileri tamamen sökülmüş, bahçedeki mezar taşları kırılmış.
DAĞLIK KARABAĞ SORUNU NASIL ORTAYA ÇIKTI, NASIL GELİŞTİ?
1987: Ermeniler, Dağlık Karabağ’da çoğunluğu oluşturdukları gerekçesiyle Ermenistan’a katılma talebiyle Moskova’ya başvurdu.
1988: Azerbaycan’ın Sumgayt kasabasında Azeriler ile Ermeniler arasında çatışma çıktı. 32 Ermeni, 6 Azeri hayatını kaybetti. Dağlık Karabağ sorununun yol açtığı çatışmalar sebebiyle Azeriler Karabağ’ı, Ermeniler de Azerbaycan’ı terk etmeye başladı.
1990: Sovyet birlikleri Ermenileri korumak bahanesiyle Bakü’ye geçti. 143 kişi katledildi.
1991: Azerbaycan, SSCB’den bağımsızlığını kazandı. DağlıkKarabağ yönetimi, referandumla tek taraflı olarak bağımsızlığını ilan etti. Karabağlı Azeriler referandumu boykot etti.
1992: Ermeni kuvvetleri, Karabağ’da bulunan Hocalı’da 613 sivil Azeri’yi katletti. Karabağ etrafındaki Azeri bölgeleri işgal edilmeye başlandı.
1994: Karabağ ve etrafındaki beş bölgenin (Azerbaycan’ın yüzde 20’si) Ermeni güçleri tarafından işgali tamamlandı.
Azerbaycan ve Ermenistan, Rusya’nın arabuluculuğu ile ateşkes ilan etti. 1994: Ermenistan, Azerbaycan ve Dağlık Karabağ’daki Ermeniler, ateşkese uyacakları ve sorunun müzakere yoluyla çözülmesini kabul ettikleri taahhüdünde bulundu.
CEPHE HATTINDA YER YER SICAK ÇATIŞMALAR YAŞANIYOR
Avrupa Güvelik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) soruna el koydu. Sorunun çözümü için AGİT çerçevesinde yıllardır devam eden görüşmelerden hâlâ sonuç alınmış değil. 1994’ten bu yana Azerbaycan-Karabağ ve Azerbaycan-Ermenistan sınırında ateşkes ihlalleri yaşanıyor, iki taraf da ihlalleri karşı tarafın başlattığını iddia ediyor. Bu ihlallerin en büyüğü 2016 yılında, 2-5 Nisan’da Dağlık Karabağ-Azerbaycan temas hattı boyunca yaşanan geniş çaplı saldırılar oldu. Bu çatışma “4 gün” savaşı adı ile anılıyor.
BUGÜNKÜ DAĞLIK KARABAĞ
Uluslararası platformda Ermenistan dahil hiçbir ülke tarafından tanınmayan Dağlık Karabağ’ın Erivan başta olmak üzere Rusya, Fransa ve Lübnan’da temsilcileri var. Amerika’da bu mümkün olmadığı için temsilcilik sivil toplum örgütü olarak faaliyet gösteriyor.
TÜRKİYE -ERMENİSTAN İLİŞKİLERİNİN NORMALLEŞMESİ DAĞLIK KARABAĞ’A BAĞLI
Dağlık Karabağ konusu Türkiye ile Ermenistan arasındaki ilişkilerin normalleşmesi açısından kilit rol oynuyor. Dağlık Karabağ’ın Ermeni güçlerince işgali üzerine Türkiye 1993’te Ermenistan ile arasındaki sınırı kapatmış ve bu ülke ile diplomatik ilişkilerini dondurmuştu.
Türkiye ile Ermenistan arasındaki ilişkilerin normalleşmesi için 2008 yılında harekete geçildi. Uzun müzakerelerin ardından 10 Ekim 2009’da İsviçre’nin Zürih kentinde, Türkiye Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu ile Ermeni mevkidaşı Edward Nalbandyan tarafından, “Türkiye Cumhuriyeti ile Ermenistan Cumhuriyeti Arasında Diplomatik İlişkilerin Kurulmasına Dair Protokol” imzalandı.
Söz konusu protokol, 1993’te kapatılan sınırın açılması ve Anadolu’da yaşayan Ermenilerin 1915’te Osmanlı Türkleri tarafından ‘soykırıma uğratıldığı’ iddialarıyla ilgili bir komisyon kurulmasını içeren bir ‘yol haritası’ öngörüyordu. Ancak protokoller Dağlık Karabağ müzakerelerinde ilerleme olmadığı için hayata geçmedi.
